ដោយ៖ សុបិន្ត អ៊ុង
សមាគមខ្មែរកម្ពុជាក្រោមនៃរដ្ឋ New England បានប្រមូលផ្តុំគ្នានៅថ្ងៃទី ៨ ខែមិថុនា នៅ Chelmsford, MA ដើម្បីរំលឹកខួបលើកទី ៧៦ នៃការបាត់បង់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមទៅប្រទេសវៀតណាម។ ភ្ញៀវចូលរួមជាង ១០០ នាក់បានចូលរួម ក្នុងនោះមានតំណាងរដ្ឋ Rodney Elliott ព្រមទាំងតំណាងរដ្ឋខ្មែរអាមេរិកាំងលោកតសរស ហុងដែលទើបជាប់ឆ្នោតមណ្ឌល Middlesex ទី ១៨។ លោកជំទាវ មូរ សុខហួរ បានអញ្ជើញជាភ្ញៀវកិត្តិយសក្នុងនាមអតីតអនុប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងជាមេដឹកនាំបច្ចុប្បន្នក្នុងចលនាខ្មែរដើម្បីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ រួមជាមួយនឹងសមាជិកសភាគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលនិរទេសខ្លួន ឯកឧត្តម ហូ វ៉ាន់ ឯកឧត្តម ឡុង រី និងឯកឧត្តម នុត រំដួល។ ប្រធានសហព័ន្ធខ្មែរកម្ពុជាក្រោម លោក ថាច់ ម៉ាន់រិន និងព្រះតេជគុណ ត្រឹង វឌ្ឍានា មកពីវត្តសូរិយារង្សី ក្នុងទីក្រុង Philadelphia ក៏បានថ្លែងសុន្ទរកថាផងដែរ។ ប្រធានបណ្តាញយុវជនកម្ពុជា លោក សោភ័ណ្ឌ ឡារី និងគណៈកម្មាធិការសាលាឡូវែល លោក ដូមីនិក ឡាយ ក៏បានចូលរួមផងដែរ។
ជិត ១០ ឆ្នាំបានកន្លងផុតទៅ ចាប់តាំងពីព្រឹត្តិការណ៍រំលឹកការបាត់បង់កម្ពុជាក្រោមត្រូវបានប្រារព្ធឡើងចុងក្រោយនៅទីក្រុងឡូវែល។ សមាគម New England ត្រូវបានបង្កើតឡើងនាពេលថ្មីៗនេះ ដើម្បីជួយរក្សាអត្តសញ្ញាណ វប្បធម៌ និងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរក្រោម។ ការរស់ឡើងវិញនៃព្រឹត្តិការណ៍នេះ គឺជាជំហានដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងបេសកកម្មរបស់ពួកគេ ដើម្បីផ្សព្វផ្សាយការយល់ដឹង និងការអប់រំអំពីឫសគល់ និងវប្បធម៌ខ្មែរក្រោម។
កម្ពុជាក្រោមបានបាត់បង់ទៅវៀតណាមតាមការបញ្ចូលជាឧបសម្ព័ន្ធដោយខុសច្បាប់នៅថ្ងៃទី ៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩៤៩
បច្ចុប្បន្ននេះ នៅមានប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជាង ១០ លាននាក់ ដែលកំពុងរស់នៅក្នុងប្រទេសវៀតណាមខាងត្បូង ដែលអត្តសញ្ញាណរបស់ពួកគេជាជនជាតិដើមខ្មែរ ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលវៀតណាមបង្ក្រាប។ ខេត្តទាំង ២៣របស់ខ្មែរក្រោមដែលពីដើមមានឈ្មោះខ្មែរទាំងអស់ត្រូវបានប្តូរទៅជាពាក្យយួន បន្ទាប់ពីការបញ្ចូលជាឧបសម្ព័ន្ធ។ នាមត្រកូលរបស់បុគ្គលខ្មែរក្រោមដែលរស់នៅក្នុងខេត្តទាំងនេះក៏ត្រូវបានប្តូរទៅជាពាក្យយួនតាមពេលវេលា ដើម្បីងាយស្រួលតាមរក ប្រសិនបើពួកគេព្យាយាមរត់គេចខ្លួនទៅរស់នៅកន្លែងផ្សេង។ ទោះជាមានការគាបសង្កត់ និងប្រព្រឹត្តិយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលវៀតណាមក៏ដោយ ក៏ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមនៅតែខិតខំថែរក្សាសាសនា និងវប្បធម៌របស់ខ្លួន។
លោកជំទាវ មូរ សុខហួរ បានប្រកាសក្នុងឱកាសថ្លែងសុន្ទរកថាថា លោកស្រីជា “កូនស្រីរបស់កម្ពុជាក្រោម” ឪពុករបស់លោកជំទាវកើតនៅស្វាយថោង កម្ពុជាក្រោម។ លោកជំទាវ មួរ សុខហួរ គឺជាស្រ្តីម្នាក់ក្នុងចំណោមស្ត្រីដែលមានការគោរពបំផុតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់លោកជំទាវ ត្រូវបានទទួលស្គាល់ទូទាំងពិភពលោក។ អស់រយៈពេលជាងបួនទស្សវត្សរ៍មក លោកស្រីបានតស៊ូដើម្បីសិទ្ធិស្ត្រី និងលើកកម្ពស់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ តាំងពីគណបក្សហ្វ៊ុនស៊ិនប៊ិច ពីគណបក្ស សម រង្ស៊ី មកគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលត្រូវបានលោក ហ៊ុន សែន រំលាយកាលពីឆ្នាំ ២០១៨ បន្ទាប់ពីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិទទួលបានអាសនៈសភាជិត ៥០ ភាគរយ។ លោកជំទាវ មួរ សុខហួរ បច្ចុប្បន្នមានតួនាទីជាមេដឹកនាំចលនាខ្មែរដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ ដែលចូលរួមជាមួយប្រជាជនកម្ពុជាជុំវិញពិភពលោកក្នុងការពិភាក្សាសំខាន់ៗអំពីរដ្ឋផ្តាច់ការនៃរដ្ឋាភិបាលរបស់ពួកគេ។ ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយកណ្តាប់ដៃដែករបស់លោក ហ៊ុន សែន អស់រយៈពេល ៤០ ឆ្នាំ ហើយឥឡូវនេះត្រូវបានបង្ខំឱ្យឱនក្បាលដល់កូនប្រុសរបស់គាត់ ទោះបីជាមិនបានឈ្នះការបោះឆ្នោតត្រឹមត្រូវក៏ដោយ។
លោកជំទាវ មួរ សុខហួរ បានបញ្ជាក់ថា ប្រជាពលរដ្ឋប្រហែលជាមិនយល់ទេថា ហេតុអ្វីបានជាលោកស្រីមិនចូលរួមជាមួយសមាគមខ្មែរក្រោមណាមួយ រួមទាំងការស្វែងរកសិទ្ធិខ្មែរក្រោមរបស់សហព័ន្ធខ្មែរក្រោមនៅលើឆាកអន្តរជាតិផងដែរ។ “ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ការតស៊ូដើម្បីកម្ពុជាគឺជាការប្រយុទ្ធរបស់មនុស្សគ្រប់គ្នា ពីគ្រប់ទិសទី សព្វថ្ងៃនេះ ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃការបាត់បង់ទឹកដីកម្ពុជាគឺកើតឡើងម្តងទៀត យើងបន្តចាញ់ជាបន្ត បន្ទាប់។
“ថ្ងៃនេះ យើងជួបគ្នាមិនមែនដើម្បីអបអរទេ តែចង់ចាំនិងកាន់ដៃគ្នាឲ្យតឹងជាងនេះទៅទៀត ៧៦ ឆ្នាំ គឺគ្រប់គ្រាន់ហើយ”។
“ខ្ញុំសូមថ្លែងអំណរគុណចំពោះសមាគមខ្មែរក្រោមនៅ New England ដែលបានអនុញ្ញាតឱ្យខ្ញុំចូលរួមក្នុងព្រឹត្តិការណ៍នេះ យើងបន្តការទាមទាររបស់យើងកុំឱ្យបាត់បង់ទឹកដីកម្ពុជាតទៅទៀត យើងត្រូវរួមកម្លាំងគ្នា យើងមិនអាចដាក់ខ្មែរក្រោមមួយឡែកបានទេ ហើយបារម្ភពីខ្មែរខាងជើង (ខ្មែរសុរិន ឬខ្មែរកណ្តាល ព្រោះបើយើងធ្វើអញ្ជឹងយើងបាត់បង់គ្នា ថ្ងៃនេះ យើងរួមគ្នាបង្ហាញថា ព្រលឹងខ្មែររបស់យើងនឹងនៅជាមួយយើងជានិច្ច ខ្មែរយើងមិនបាត់បង់ឡើយ។ ការតស៊ូត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយឆាកអន្តរជាតិ ហើយខ្ញុំសូមថ្លែងអំណរគុណ និងសរសើរដល់សហព័ន្ធខ្មែរកម្ពុជាក្រោម និងសមាគមខ្មែរក្រោមទាំងអស់ ដែលបានតស៊ូដើម្បីបញ្ហានេះនៅអង្គការសហប្រជាជាតិ វាមានសារៈសំខាន់ណាស់ ដែលបង្ហាញថា ព្រះសង្ឃ វីរៈជន វីរៈនារី និងយុវជនខ្មែរក្រោម តែងតែបង្ហាញអត្តសញ្ញាណរបស់ពួកគេ ខ្ញុំពិតជាមានមោទនភាពណាស់ ហើយខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថា យើងស្រក់ទឹកភ្នែកជាមួយគ្នា”។
លោកជំទាវ បានរំឮកដល់លោក ថាច់ សេដ្ឋា ដែលជាខ្មែរក្រោមដ៏លេចធ្លោម្នាក់ ដែលបានបម្រើការជាសមាជិកព្រឹទ្ធសភាក្នុងគណបក្ស សម រង្ស៊ី នៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ២០០០។ ឥឡូវនេះ គាត់ជាប់នៅក្នុងពន្ធនាគារព្រៃស។ ថ្មីៗនេះ គាត់បានផ្ញើសារឲ្យយើងកុំខ្វល់ពីគាត់។ គាត់បានប្រកាសថាគាត់នឹងនៅជាប់គុករហូតដល់ចុងបញ្ចប់នៃជីវិតរបស់គាត់ ប្រសិនបើគាត់ត្រូវគេបន្តឃុំខ្លួន ប៉ុន្តែគាត់បានប្រាប់យើងកុំឱ្យចុះចាញ់ហើយផ្ទុយទៅវិញបន្តការប្រយុទ្ធ ដោយសង្ឃឹមថាថ្ងៃណាមួយ គាត់នឹងធ្វើជាសាក្សីនៃជ័យជំនះនៃព្រលឹងជាតិដែលមានសេរីភាព។
“យើងបានដាក់ច្បាប់មួយដើម្បីធ្វើឱ្យប្រាកដថាប្រទេសកម្ពុជាមានការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅសភាតំណាងរដ្ឋម៉ាសាឈូសេត”
Rodney Elliott អ្នកតំណាងរដ្ឋ ម៉ាសាឈូសេត នៃសង្កាត់ទី១៧ និងតំណាងឱ្យផ្នែកមួយនៃទីក្រុង ឡូវែល និង Chelmsford ក៏មានវត្តមានចូលរួមផងដែរ។ លោកធ្លាប់បម្រើការជាក្រុមប្រឹក្សាក្រុងឡូវែល និងជាអភិបាល ក្រុង។ ក្នុងនាមជាអភិបាលក្រុង លោកបានមកបំពេញទស្សនកិច្ចនៅកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ២០១៦ ហើយចាប់តាំងពីពេលនោះមកលោកបានទៅធ្វើទស្សនកិច្ចជាពលរដ្ឋធម្មតាចំនួនបីលើក។ តំណាងសភា Elliott បាននិយាយថា “យើងបានដាក់ច្បាប់ដើម្បីធ្វើឱ្យប្រាកដថាប្រទេសកម្ពុជាមានការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅសភាតំណាងរាស្រ្តរដ្ឋ ម៉ាសាឈូសេត ។ យើងបានដាក់ច្បាប់នេះ ដើម្បីកុំឱ្យរឿងបែបនេះកើតឡើងម្តងទៀត ដូច្នេះគ្មាននរណាម្នាក់បាត់បង់អត្តសញ្ញាណ វប្បធម៌ និងទឹកដីរបស់ពួកគេ ហើយយើងចង់បញ្ជាក់អះអាងឱ្យច្បាស់ដល់ប្រជាជននៅរដ្ឋ ម៉ាសាឈូសេត ។ នេះគឺជាមូលហេតុដែលខ្ញុំចូលរួមជាមួយអ្នកទាំងអស់គ្នានៅទីនេះនៅថ្ងៃនេះ ដើម្បីអោយមនុស្សជំនាន់ក្រោយដឹងថារឿងនេះមិនអាចកើតឡើងម្តងទៀតបានឡើយ”។
ឯកឧត្តម ហូ វ៉ាន់ សមាជិកសភាជាន់ខ្ពស់ បានបំភ្លឺអំពីការតស៊ូរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរក្រោម ដើម្បីមានប្រាសាទជារបស់ខ្លួនឯងនៅកម្ពុជា។ ក្នុងសម័យដែលលោកធ្វើជាប្រធានគណៈកម្មការស៊ើបអង្កេត និងប្រឆាំងអំពើពុករលួយ លោកបានជួយខ្មែរក្រោមទាមទារកម្មសិទ្ធិលើដីមួយកន្លែង និងសាងសង់ប្រាសាទផ្ទាល់ខ្លួន។ វាបានក្លាយជាវត្តតែមួយគត់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយនៅតែឈរនៅសព្វថ្ងៃនេះជាវត្តព្រៃរង្សីក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។
ឯកឧត្តម ឡុង រី មានប្រសាសន៍ថា ឯកឧត្តមបានធ្វើការជាមួយខ្មែរក្រោមជាច្រើនរូប ពេលធ្វើជាតំណាងរាស្រ្តនៅកម្ពុជា ហើយឯកឧត្តមមានការគោរពបំផុតចំពោះខ្មែរក្រោម ដែលតែងតែមានឆន្ទៈលះបង់ជីវិតដើម្បី ជាតិ។ នៅទីបំផុត លោកសោកស្ដាយចំពោះការបាត់បង់ការជឿទុកចិត្តរវាងប្រជាជនកម្ពុជាថា “ប្រជាជន ហ៊ុន សែន] ពូកែបំបែកយើងណាស់ ជាអ្នកដែលយើងទុកចិត្តបំផុត អ្នកដែលញ៉ាំបាយ និងផឹកជាមួយយើងដែលក្បត់យើង”។
“ក្នុងន័យរំលឹកដល់ការបាត់បង់កម្ពុជាក្រោមដែលត្រូវបានកាត់ឲ្យវៀតណាម ពួកយើងកាន់ទុក្ខយ៉ាងខ្លាំងសម្បើមចំពោះការបាត់បង់ជាតិខ្មែរទាំងមូល។ ជាមួយគ្នានេះ យើងក៏បានបាត់បង់អត្តសញ្ញាណជាតិ សាសនា និងវប្បធម៌របស់យើង”។
ព្រះតេជគុណ ត្រឹង វឌ្ឍានា មានសង្ឃដីកាថា “កាលដែលទឹកដីយើងនៅតែមាន យើងបាត់បង់សិទ្ធិគ្រប់គ្រង បាត់បង់សិទ្ធិក្នុងនាមជាជាតិខ្មែរ ថ្ងៃនេះជាថ្ងៃដ៏ឈឺចាប់សម្រាប់កម្ពុជាក្រោម ប៉ុន្តែទុក្ខសោក និងការសោកស្ដាយនេះ គឺសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់គ្នា”។
ព្រះអង្គមានសង្ឃដីកាថា តួនាទីព្រះសង្ឃមានសារៈសំខាន់ក្នុងការរួបរួមជាតិខ្មែរក្រោម និងរក្សាអត្តសញ្ញាណរបស់យើង ដោយបន្តកសាងវត្តអារាម។ ការកសាងវត្តព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរជាសិទ្ធិមួយក្នុងចំណោមសិទ្ធិមួយចំនួនដែលយើងមានក្នុងនាមជាខ្មែរក្រោម។ ប៉ុន្តែក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់យួន គេនៅតែបន្តបំបែកបំបាក់សហគមន៍យើងជាបន្តបន្ទាប់។ រៀងរាល់ ១០ ឆ្នាំម្តង ពួកគេនឹងបំបែកទីប្រជុំជន និងទីក្រុង ហើយផ្តាច់ប្រព័ន្ធគាំទ្រដែលមានស្រាប់ទាំងអស់ ដើម្បីកាត់បន្ថយការប្រមូលផ្តុំខ្មែរក្រោមនៅតាមប្រាសាទនិងតាមវត្តអារាម។
វៀតណាមមានគោលនយោបាយ៖ “Nguoi di trouc, nha nuoc theo saoមានន័យថា ប្រជាជនទៅមុន បន្ទាប់មករដ្ឋាភិបាលធ្វើតាមក្រោយ”។
វៀតណាមបញ្ជូនមនុស្សមករស់នៅលើដីយើងមុនគេ តែគេបង្រៀនកូនគេឱ្យចាក់ឬសគល់ធ្វើតាមរដ្ឋាភិបាលបន្តិចម្តងៗ។ ខ្មែរក្រោម និងខ្មែរកណ្តាល (ខ្មែរដីគោក) ជាមនុស្សស្មោះត្រង់ ព្រោះប្រទេសយើងធំទូលាយ។ យើងមានវប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែប និងបង្ហាញសុជីវធម៌ខ្ពស់ចំពោះជនជាតិជិតខាង ប៉ុន្តែពួកគេមិនដូចគ្នាទេ”។
“នៅឆ្នាំ ១៩៤៥ នៅពេលដែលហូជីមិញប្រកាសឯករាជ្យនៅហាណូយ វៀតណាមខាងត្បូងក៏បានក្រោកឡើងធ្វើសង្គ្រាមប្រឆាំងនឹងបារាំង។ ចលនានេះត្រូវបានគេហៅថា ‘Nam Bo Khang Chien’៖ នៅពេលដែលពួកគេបានសម្លាប់ខ្មែរក្រោមរាប់ពាន់នាក់នៅ កាម៉ៅ (ថាកម៉ៅ) ដោយដុតពួកគេទាំងរស់ បន្ទាប់ពីកុហកថាពួកគេត្រូវបានកោះហៅចូលប្រជុំ នេះបើយោងតាមសំដីរបស់លោក ម៉ាន់រិន សហព័ន្ធខ្មែរក្រោម។ លោកបានសួរថា៖ “ប្រសិនបើខ្មែរក្រោមពិតជាផ្នែកនៃសញ្ជាតិវៀតណាម ជាផ្នែកមួយនៃប្រទេសវៀតណាម ហេតុអ្វីបានជាមិនមានប្រវត្តិសាស្ត្រវៀតណាមនិយាយអំពីរឿងនេះ?”។
“ហ៊ីត្លែរបានប្រឈមមុខនឹងតុលាការអន្តរជាតិចំពោះការសម្លាប់ជនជាតិជ្វីហ្វ ប៉ុន្តែយួនដុតខ្មែរក្រោមទាំងរស់ បានកើតឡើងក្នុងភាពស្ងៀមស្ងាត់ដ៏អាក្រក់”
ជំនួសឱ្យតម្លាភាព ជនជាតិវៀតណាមបានបំភ្លៃការពិតនៃរឿងនេះ បង្កើតជារឿងកំប្លែងយ៉ាងឈឺចាប់តាម រយៈល្ខោន។ ពួកគេបានបង្កើតពាក្យស្លោកថា “Kap Youn” ហើយតាមរយៈអ្នកចម្រៀង កៃលឿង Cai Luong ដ៏ល្បីមួយរូប គេបានហៅខ្មែរក្រោមថា “tho gi”។ ដូចបាននិយាយនៅក្នុង Soc Trang “tho gi kap youn giulam” ឬ “ខ្មែរក្រោមព្រៃផ្សៃកាប់យួន” សូម្បីតែបញ្ជាក់ឆ្នាំដែលវាបានកើតឡើងដូចជាវាជាប្រវត្តិសាស្ត្រពិត។ តាំងពីល្ខោន វប្បធម៌ រហូតដល់នយោបាយ ពួកគេលាក់បាំងអ្វីៗទាំងអស់ ហើយមើលងាយយើង”។
លោក ម៉ាន់រិន បានបន្តរៀបរាប់លម្អិតអំពីប្រវត្តិនៅពីក្រោយខ្នងខ្មែរក្រោម។ នៅពេលដែលបារាំងកំពុងចរចាជាមួយស្តេច បាវដាយ ខ្មែរក្រោមមិនមានអង្គការតំណាងពួកគេទេ។ ទាំងហូជីមិញ និងស្តេច បាវដាយ ចង់បានកូសាំងស៊ីន។ ហេតុដូច្នេះហើយ នៅថ្ងៃទី ៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩៤៩ បារាំងបានផ្ទេរកូសាំងស៊ីន ទៅឲ្យស្តេច បាវ ដាយ ដោយខ្លួនឯកឯងតែប៉ុណ្ណោះ បារាំងនៅតែរក្សាសិទ្ធិគ្រប់គ្រង និងការពារពេញលេញ។ ដូច្នេះហើយ ហូជីមិញ បន្តប្រយុទ្ធរហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៥៤ រហូតដល់បារាំងចាញ់សង្រ្គាមនៅ “ឌៀនបៀនភូ”។ លោក ម៉ាន់រិន បានមានប្រសាសន៍ថា “យើងត្រូវរៀនពីកំហុសរបស់យើង ហើយរៀបចំខ្លួនយើង”។
សំណួរសួរថា តើការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់យើងដោយសហព័ន្ធខ្មែរកម្ពុជាក្រោម និងសមាគមខ្មែរក្រោមផ្សេងទៀតបានជោគជ័យឬទេ? យើងមានក្តីសង្ឃឹមច្រើន។ មកទល់ពេលនេះ ប្រទេសដែលត្រួតត្រាទាំងអស់ ដូចជា រុស្ស៊ី ចិន និងសហរដ្ឋអាមេរិក កំពុងជេរប្រមាថ និងបំពានច្បាប់ឆ្វេងស្តាំ។ នេះជាសញ្ញានៃគ្រោះថ្នាក់ជិតមកដល់ហើយ ថាវានឹងមិនយូរប៉ុន្មានទេ មុនពេលដែលសង្រ្គាមដ៏ធំមួយអាចមកដល់?
បរិយាកាសនយោបាយវៀតណាមនឹងផ្លាស់ប្តូរម្តងទៀត ហើយខ្មែរក្រោមទាំងអស់នឹងត្រៀមខ្លួនជាស្រេច
យោងតាមលោក ម៉ាន់រិន្ទ វៀតណាមកំពុងប្រឈមមុខនឹងជម្លោះនយោបាយផ្ទៃក្នុងដ៏ធំ ហើយការផ្លាស់ប្តូរកំពុងកើតឡើង ប្រធានាធិបតីបច្ចុប្បន្ន To Lam ស្ថិតក្នុងគ្រោះថ្នាក់បាត់បង់កៅអី។ ទំនងជាជំហានបន្ទាប់នឹងមានការដកមាត្រា ៤ ចេញក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ខ្លួនដែលនឹងអនុញ្ញាតឲ្យបង្កើតគណបក្សប្រឆាំង។ លោក ម៉ានរិន្ទ បានមានប្រសាសន៍ថា “នៅពេលនោះ ខ្មែរក្រោមជុំវិញពិភពលោកត្រូវតែត្រៀមខ្លួន។ “យើងមិនត្រូវរង់ចាំរហូតដល់ការផ្លាស់ប្តូរបានកើតឡើងរួច ហើយព្យាយាមដោះស្រាយតាមការទាមទារនៅពេលក្រោយ វានឹងយឺតពេលទៅហើយ”៕
