ទោះជាល្អឬអាក្រក់ដីព្រោះកម្ពុជាជារដ្ឋមួយ មានភក្តីភាពនិងមានទំនុកចិត្តមកលើបារាំងសេះ ក៏ប៉ុន្តែបារាំងខ្លួន ឯងបែរជាមើលងាយមើលថោក ហើយបានលេងបួនសន្លឹកដាក់កម្ពុជាទៀតផង ។
ដូចជាថ្ងៃដំបូងដែលកម្ពុជាបានចូលជាសមា ជិកសភាសារភាពបារាំងសេះ 9សៅសមេបលេ ដេ ឡ‘នូិនៀ ធរាន្ខាសិេ ប ដើម្បីបញ្ជាក់រឿងនេះខ្ញុំសូមអានសំបុត្រមួយមកពីប្រទេសកម្ពុជា ។ ជា ការពិតណាស់កម្ពុជានឹងត្រូវបានពលីកម្មម្តងទៀត ទោសជនរួមជាតិរបស់អស់លោកបានធ្វើឱ្យកម្ពុជា ឃ្លាតឆ្ងាយពីបុរសបន្តិចម្តងៗហើយ ។ សេចក្តី សម្រេចចិត្តដ៏វិចិត្រស្តីពីគ្រួសារស៊ីនហើយវាក៏ជាការពិតណាស់ដែរដែលសេចក្តីតវ៉ារបស់កម្ពុជា ត្រូវបានច្រានចោល ។ តែបើថ្ងៃណាមួយអង្គការ បានបើកឱ្យកម្ពុជាធ្វើការសម្រេចចិត្តយកតួនាទីណាមួយផ្សេងទៀតនោះ គឺជាការមួយមិនធ្វើឱ្យអស់លោកមានការភ្ញាក់ផ្អើលដូចសព្វថ្ងៃនេះដែរ ។
លោកប៉ូល កូស្តិ៍ផ្លូរេត៍ ខ្ញុំមិនយល់ថា ការតវ៉ា ពីរឿងទឹកដីជាការស្មុគស្មាញនោះទេ។ ខ្ញុំមិនយល់ ស្របតាមនោះទេ។ ការតវ៉ារបស់កម្ពុជាស្តីពីព្រំដែន នោះបើអាចកែប្រែបានគឺបានតែបន្តិចបន្តួចមកពី ព្រំដែននោះ ស្តេចខ្មែរបានព្រមព្រៀងតាមអនុ សញ្ញា ២ ទៅហើយ គឺទីមួយចុះថ្ងៃទី ៩ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧០ និងទី ២ ចុះថ្ងៃទី ១៥ ខែកក្កដាឆ្នាំ ១៨៧៣ ។ លោក ម៉ាក់ រីការត៍ ៉ ជាដំបូងខ្ញុំសូម បញ្ជាក់អំពីការតវ៉ារបស់កម្ពុជា ព្រោះហ្លួនខ្មែរ មិនបានរាយការណ៍ពីកិច្ចចរចាគ្នារវាងបារាំងយួន មុនកិច្ចព្រមព្រៀងនៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៩ ។ ម៉្យាង ទៀតកិច្ចចរចារវាងបារាំងខ្មែរដែលបានប្រព្រឹត្ត ទៅនៅក្រុងភ្នំពេញដីពីព្រោះមែននោះត្រូវផ្អាក ព្រោះបានបង្កឱ្យមានការខាតនូវប្រយោជន៍ដល់ ភាគីកម្ពុជា ។
បានបើកឱ្យកម្ពុជាធ្វើការសម្រេចចិត្តយក តួនាទីណាមួយផ្សេងទៀតនោះគឺជាការមួយមិន ធ្វើអោយអស់លោកមានការភ្ញាក់ផ្អើលដូចជាសព្វថ្ងៃនេះដែរ ។
លោកប៉ូល កូស្តិ៍ផ្លូរេត៍ ខ្ញុំមិនយល់ថាការតវ៉ាពីរឿងទឹកដីជាការស្មុគស្មាញនោះទេ ។ ខ្ញុំមិនយល់ ស្របតាមនោះការតវ៉ារបស់កម្ពុជាស្តីពីព្រំដែននោះ បើអាចកែប្រែបានគឺបានតែបន្តិចបន្តួចមកពីព្រំដែន នោះស្បែកខ្មែរបានព្រមព្រៀងតាមអនុសញ្ញាពី ទៅហើយគឺទីមួយចុះថ្ងៃទី ៩ ខែកក្កដាឆ្នាំ ១៩៧០ និងទី ២ ចុះថ្ងៃទី ១៥ ខែកក្កដាឆ្នាំ ១៨៧៣ ។
លោក ម៉ាក់ តីការត៍ ៉ ជាដំបូងខ្ញុំសូមបញ្ជាក់ អំពីការតវ៉ា។ របស់កម្ពុជាព្រោះហ្លួងមិនបានរាយ ការណ៍ពីកិច្ចចូលឆាកនាងរវាងបារាំងយួនមុនកិច្ចព្រមព្រៀងនៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៩ នោះទេ ។ ម៉្យាងទៀតកិច្ចចរចារវាងបារាំងខ្មែរដែលបាន ប្រព្រឹត្តិទៅនៅភ្នំពេញស្តីពីផងដែរ នោះត្រូវផ្អាក ព្រោះបានបង្កឱ្យមានការថាននូវប្រយោជន៍ដល់ ភាគីកម្ពុជា ។ ខ្ញុំសូមធ្វើរបាយការណ៍ការតវ៉ាដំបូង ស្តីពីព្រំដែននោះនៅឆ្នាំ ១៨៦៣ ដែលរាជាខ្មែរ បាន សរសេរជាលាយល័ក្ខអក្សរផ្ញើជូនទៅអធិរាជ ណាប៊ូឡេអុង ទី ៣ នៃប្រទេសបារាំង ។ លោក ប៉ូល កូស្តីផ្លូរេត៍ តាំងពីឆ្នាំ ១៨៦៣ នោះមកភាគី កម្ពុជាមិនបានរំលឹកនូវការតវ៉ានោះម្តងណាឡើយ មានន័យថា កម្ពុជាមានចំណូលចិត្តបោះបង់នូវ ការតវ៉ារបស់ខ្លួន ។ លោក ម៉ាក់ រីការត៍ តាម គំនិតខ្ញុំដោយយកអត្ថបទឆ្នាំ១៩៧០ និងឆ្នាំ ១៨៧៣ មកពីនោះខ្ញុំមិនអាចបកប្រែថា។ជាកិច្ច ព្រមព្រៀងឡើយ ។ នេះជាការច្បាស់ណាស់ ដែលមានប្រភពពីអាណាព្យាបាលគឺវាជាវិធានការ អភិបាលកិច្ចរបស់បារាំងសេះ ។
តើអ្វីទៅដែលជាការពិតច្បាស់ល្អនោះ ? គឺ ជាខ្មែរបានផ្ញើសារមួយច្បាប់ទៅអធិរាជណាប៉ូឡេ អុងទី៣ នៅឆ្នាំ១៨៦៣ ដើម្បីធ្វើឱ្យមានប្រសិទ្ធ ភាពបារាំងបានកាន់កាប់ផ្ទាល់កម្ពុជានិងកូសាំងស៊ីន មានន័យថាកូសាំងស៊ីនជាចំណែកមួយនៃកម្ពុជា ។
ម៉្លោះហើយកម្ពុជាក៏មិនចាំបាច់រំលឹកឡើង វិញនូវការតវ៉ារបស់ខ្លួនស្តីពីបូរណភាពទឹកដីកូសាំង ស៊ីនឡើយ ។ ជាការពិតណាស់ខ្ញុំយល់ថាវិធានការ នេះជាមោឃៈឬត្រូវច្រានចោលទាំងស្រុង ។ ម៉្លោះ ហើយយើងក៏រាប់បញ្ចូលទាំងគម្រោងច្បាប់តវ៉ាពីដែនដីរបស់កម្ពុជារួមទាំងការប្រើប្រាស់ទន្លេមេគង្គ និងកំពង់ផែព្រៃនគរហើយនិងលក្ខន្តិកៈជនភាគតិច សម្រាប់ខ្មែរក្រោម ។
ក្រោយពីការធ្វើអន្តរាគមន៍ច្រើនដងស្តីពីការ តវ៉ារបស់កម្ពុជារួមទាំងវិសោធនកម្មសំណើ គម្រោងច្បាប់របស់គណៈបេសកកម្មមួយដឹកនាំ ដោយលោក ម៉ាក់ រីការត៍ ហើយគម្រោងច្បាប់ នេះត្រូវបានអនុម័តដោយសំឡេងគេច្រើនដាច់ ម៉ាត់គម្រោងច្បាប់នោះគួរតែត្រូវអានដោយលោក កូស្តីផ្លូរេត៍ តំណាងរដ្ឋាភិបាលបារាំងនៅមុនពេល តួលេខមកពីភ្នំពេញដែលបានចុះហត្ថលេខា ដោយលោក ឌើ រ៉េម៉ុង 9ឌេ យ្រាមៀនដប ឧត្តមស្នង ការបារាំងប្រចាំកម្ពុជាបានផ្តល់ព័ត៌មានដល់រដ្ឋា ភិបាលបារាំងនឹងអ្វីៗដែលបានកើតឡើងនៅរាជធានីភ្នំពេញរបាយការណ៍នោះមានចែងថា ៉
១-កិច្ចចរចាដែលត្រូវប្រើនោះត្រូវបានចាប់ ផ្តើមហើយទទួលបាននូវកិច្ចព្រមព្រៀងទូទៅរវាង កម្ពុជានិងបារាំង ។
២-គម្រោងនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនោះក៏បាន ត្រៀមជាស្រេចសម្រាប់គូភាគីចុះហត្ថលេខារួម ។
៣-គណៈប្រតិភូតំណាងនៃរាជរដ្ឋាភិបាល កម្ពុជាដែលបានចូលរួមជជែកគ្នានៅក្រុងប៉ារីសស្តីពីលក្ខន្តិកៈកូសាំងស៊ីននោះ មិនមែនជាតំណាង អោយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាតទៅទៀតបានទេ ។ លោក ម៉ាក់ រីការត៍ តើកំពុងនៅលើវេទិកានោះ មានកាយ វិការដូចជាអៀនខ្មាស់ខ្លាំងណាស់គាត់ក៏សម្លឹង មកយើងខ្ញុំ ដោយបង្ហាញនូវកាយវិការហាក់ដូចជា កំពុងតែសំនូរថា តើអស់លោកគិតយ៉ាងណាដែរ ចំពោះស្ថានការណ៍ដែលប្រែក្រឡាស់យ៉ាងនេះ ? យើងឆ្លើយតបទៅវិញ ដោយកាយវាចាថា មិន អាចយល់បានព្រោះយើងស្រលាញ់ទាំងអស់ ហើយ! ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយចុះក្នុងចិត្តខ្ញុំ លោក ប៉ូល លូស្តីផ្លូរេត៍ បានកំឡាយើង ។ ជាការ ចៃដន្យណាស់ ពេលដែលខ្ញុំមកដល់បន្ទប់នៅក្នុងសណ្ឋាគារនាវេលាម៉ោង ១២ អាធ្រាត ខ្ញុំបានឃើញ តួលេខមួយច្បាប់ចុះហត្ថលេខាដោយលោក យ៉ែម សំបូរ នាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា តួ លេខនោះបានចែងថាគ្មានផ្លូវតវ៉ាទេបេសកកម្ម របស់យើង (ខ្ញុំនិងលោក សឺន សាន ) ត្រូវចប់ ហើយ ។ ខ្ញុំបានទៅជំរាបលោក ហ៊ុន សែន ក្នុងការ សម្រេចចិត្តចំពោះព្រឹត្តិការណ៍ដ៏គួរឱ្យស្រលាញ់ ចិត្តនៅក្នុងក្រុមប្រឹក្សាសាធារណរដ្ឋ ។ ជាមួយការ យល់ព្រមនេះខ្ញុំក៏បញ្ជូនមិត្តរបស់ខ្ញុំ (លោក សុក ឆុង) អូនត្រលប់មកភ្នំពេញវិញនៅថ្ងៃទី ២៨ ខែ ឧសភាដើម្បីយកសំបុត្រខ្ញុំជូនទៅលោក អៀវ កើស ប្រធានរដ្ឋសភាជាតិកម្ពុជាដោយមិនរង់ចាំដំណឹងពីលោក សុក ឆុង ខ្ញុំក៏បានសម្រេចចិត្តមក ភ្នំពេញវិញនៅថ្ងៃទី៨ ខែមិថុនាតាមការយល់ព្រម ពីលោក សឺន សាន ។ លោកសឺនសានបានប្រាប់ខ្ញុំ ថា គាត់មិនទាន់ចេញពីស្រុកបារាំងទេចាំពេល ហ្លួងសីហនុប្រាប់គាត់ឱ្យធ្វើដំណើរទៅកាន់ទីក្រុង នីវឌេលី 9ណេឹ ឌលេហិប ប្រទេសឥណ្ឌា ។ ជា អវសានខ្ញុំយល់ថា ហ្លួងមានការសម្ងាត់មួយដូច ដែលខ្ញុំបានគិតបានត្រូវធ្វើចំពោះខ្ញុំមុនពេលខ្ញុំទៅស្រុកប្រាំង គឺនៅពេលដែលខ្ញុំមកដល់ភ្នំពេញ ហ្លួង បានយល់ព្រមតាមសំណូមពររបស់ខ្ញុំ ។ ខ្ញុំដាក់ សំណួរខ្លួនឯងថាតើខ្ញុំត្រូវជូនដំណឹងដល់ចូលស្តីពីការជជែកគ្នានៅទីក្រុងប៉ារីសដោយមិនចាំបាច់ ដល់ពេលទ្រង់សួរក្រោយពីការពិចារណាយ៉ាង លម្អិតខ្ញុំក៏សំរេចចិត្តពីចារណាយ៉ាងលម្អិតខ្ញុំក៏ សម្រេចចិត្តមិនខ្ចីពីគ្រោះជាមួយទ្រង់ស្តីពីបញ្ហា នេះឡើយ ។ ព្រោះមានការផ្លាស់ប្តូរឬក៏ស្តារនូវ ការត្រូវក្រឡាប់ចាក់ ។ គំនិតខ្ញុំពិតជាត្រឹមត្រូវ មែននៅពេលដែលចូលអញ្ជើញឱ្យខ្ញុំអង្គុយទ្រង់ បានប្រទានឱ្យខ្ញុំនូវបទមួយស្តីពីសន្ធិសញ្ញាជាមួយ បារាំងហើយខ្ញុំប្រាប់ថា ៉ សូមលោកទទួលយកនូវ សំណៅច្បាប់នេះ លោកអាចយកទៅផ្ទះគិតដោយ ស្ងាត់ៗនៅផ្ទះពីរបីថ្ងៃ ហើយថ្វាយទុកនូវគំនិត របស់ខ្ញុំ ។ ខ្ញុំអរគុណទ្រង់ដោយបានឱ្យខ្ញុំសម្រាក តាំងពីបញ្ហាបានកើតឡើងនៅពេលអវត្តមានរបស់ ខ្ញុំ ។ ខ្ញុំក៏បានជាទ្រង់ចាកចេញទៅ…។
ក្រោយនោះមិនយូរប៉ុន្មានខ្ញុំក៏បានទទួល ការបញ្ជាក់ពីលោក ស៊ុន សាន ថារដ្ឋសភាបារាំង សេសបានប្រកាសលុបចោលវិសោធនកម្មគម្រោងច្បាប់លើកទី២ ដែលបានបោះឆ្នោតគាំទ្រដោយទៀតជាច្រើននៅក្នុងក្រុមប្រឹក្សាសាធារណៈរដ្ឋ ។ ដំណឹងអាក្រក់នេះខ្ញុំបានដឹងមុនរួចទៅហើយ សំណើរ របស់កម្ពុជាទុកដូចជាអក្សរបឬក៏ឈ្នះយួនក៏យកកម្ពុជាក្រោមទាំងស្រុងទៅហោង ។
ណ្ហើយក៏ដោយទៅចុះក្រោយនោះប៉ុន្មានអាទិត្យលោក យ៉ែម សំបូរ ចង់ជួបខ្ញុំ ។ ខ្ញុំក៏បានទទួលគាត់នៅផ្ទះរបស់ខ្ញុំដោយមានលោក ម៉ៅ ឆាយ (អនុប្រធានគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យនិងរដ្ឋាភិបាល យ៉ែម សំបូរ)ត្រូវបានអញ្ជើញមកជាមួយដែរ ។ លោកសំបូរបាន បញ្ជាខ្ញុំថា “សម្រេចមានបំណងឱ្យលោកអញ្ជើញទៅទីក្រុងព្រៃនគរបើបានឆាប់ ពេលណារឹតតែល្អយើងបានការអនុញ្ញាតពីលោក ង្វៀង ផាងឡុង 9ណងុយêន ភហាន ឡៀនងប រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសនៃរដ្ឋាភិបាលបាវ ដាយក្នុងដំណើរការធ្វើយ៉ាងណារកដំណោះស្រាយសម្រាប់ប្រទេសទាំង ពីរ! ។
ខ្ញុំមានការរន្ធត់យ៉ាងខ្លាំងដូចជាបានរបស់កូរ៉េមួយទៅក្នុងភ្នក់ ភ្លើង ។ ខ្ញុំក៏បានជំទាស់ដោយអត់ស្ទាក់ស្ទើរចំពោះបទបញ្ជាខាងលើ ហើយបានផ្តាំផ្ញើពាក្យថាអំណរគុណនិងការរាប់អានរបស់ខ្ញុំដល់ការយកចិត្តទុកដាក់របស់ហ្លួងផង ។ ខ្ញុំធ្វើមិនដឹងមិនលឺគឺថាមិនចង់លឺ ទាល់តែសោះពីបទបញ្ជាខាងលើគឺពេលនោះប្រសិនបើមានអ្នកណាម្នាក់យល់ព្រមជំនួសមុខខ្ញុំទៅព្រៃនគរ ? ។ ខ្ញុំនៅតែធ្វើមិនដឹងមិនឮដដែលប្រសិនបើជាយួនបានធ្វើសម្បទានដល់កម្ពុជាពីការតវ៉ារបស់ ខ្លួនស្តីពីគ្រួសារម៉ាស៊ីនក៏ដោយចុះ 19សិចប ។
សរសេរចប់នៅក្រុងប៉ារីសថ្ងៃទី ១៦ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៩៩
ដោយអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រី ឈាន វ៉ម
បកប្រែក្រៅផ្លូវការដោយលោក ថាច់ សេ ខតេហាចហ2តាត។នតេ ៦១៤ ៥៨០-៤៣៨៣