ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញសម្រេចថា គណបក្សភ្លើងទៀន មិនអាចប្រកួតប្រជែងក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិបានទេ
ដោយ Khuon Narim Jack Brook
and Sovann Sreypich ខមបូចា
បានធ្វើបច្ចុប្បន្នភាព៖ គណបក្សភ្លើងទៀននឹងមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិទេ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញរបស់កម្ពុជាបានសម្រេចកាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍។
លោក អ៊ឹម ឈុនលឹម ប្រធានបានធ្វើបច្ចុប្បន្នភាព៖ គណបក្សភ្លើងទៀននឹងមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិទេ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញរបស់កម្ពុជាបានសម្រេចកាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍។
លោក អ៊ឹម ឈុនលឹម ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញបានប្រកាសថា “ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញសម្រេចទទួលយកបណ្តឹងឧទ្ធរណ៍របស់ [គណបក្សភ្លើងទៀន]… ប៉ុន្តែវាត្រូវបានបដិសេធថាមិនស្របច្បាប់ និងផ្ទុយនឹងច្បាប់”។ “នេះជាការសម្រេចចិត្តចុងក្រោយ ហើយមិនអាចមានការតវ៉ាទៀតទេ” ។
លោក ឈុន លឹម ដែលជាសមាជិកគណៈកម្មាធិការកណ្តាលរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដែលកំពុងកាន់អំណាចបានមានប្រសាសន៍ថា គណបក្សភ្លើងទៀន មិនបានផ្តល់លិខិតបញ្ជាក់ការចុះបញ្ជីគណបក្សនយោបាយដែលចេញដោយក្រសួងមហាផ្ទៃតាមមាត្រា ២៧ និងមាត្រា ៣១ នៃច្បាប់បោះឆ្នោតនោះទេ។
អគ្គលេខាធិការរង និងជាអ្នកនាំពាក្យក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ លោក ព្រំ វិចិត្រ អក្ខរា បានថ្លែងក្នុងសន្និសីទសារព័ត៌មានថា “គណបក្សភ្លើងទៀន និងគណបក្សខ្មែរសាមគ្គីជាតិ មិនអាចចូលរួមការបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខបានទេ”។
លោក អករា បានបន្ថែមថា ក្រុមប្រឹក្សាចំនួនប្រាំបួនរូប ដែលមានសមាសភាពពីសមាជិកគណបក្សកាន់អំណាចចំនួនប្រាំរូប បានឈានដល់ការសម្រេចជាឯកច្ឆ័ន្ទ ហើយបានរកឃើញថា គ.ជ.ប បានអនុវត្តយ៉ាងត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់បោះឆ្នោត ក្នុងការបដិសេធការចុះឈ្មោះរបស់គណបក្សភ្លើងទៀន។
លោក អក្ខរា បានបញ្ជាក់ថា គណបក្សនយោបាយចំនួន១៨ផ្សេងទៀត ត្រូវបានអនុម័តឲ្យចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិនៅថ្ងៃទី២៣ ខែកក្កដា ដោយសារពួកគេបានបញ្ជូនឯកសារចាំបាច់ទាំងអស់ទៅកាន់ គ.ជ.ប។
លោក អក្ខរា មានប្រសាសន៍ថា “ខ្ញុំចង់បញ្ជាក់ថា មិនមានគណបក្សណាមួយឈរឈ្មោះក្នុងការបោះឆ្នោតនោះទេ ប៉ុន្តែមានគណបក្សនយោបាយចំនួន ១៨ ដែលកំពុងដំណើរការនៅក្នុងការបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខ”។ ដូច្នេះគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យពហុបក្សនៅតែធានាពេញលេញដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ”។
ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ លោក អ៊ឹម ឈុំលឹម ដែលជាសមាជិកគណៈកម្មាធិការកណ្តាលរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាផងដែរនោះ ដឹកនាំកិច្ចប្រជុំនៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះ ដើម្បីសម្រេចជោគវាសនានៃការចុះឈ្មោះគណបក្សភ្លើងទៀនឈានមុខគេ សម្រាប់ការបោះឆ្នោតខែកក្កដា។ (CamboJA/ឃួន ណារីម)
នៅក្នុងការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់កាលពីឆ្នាំមុន គណបក្សភ្លើងទៀន ទទួលបានសម្លេងឆ្នោតជាង ១.៦ លានសន្លឹកដែលតំណាងឱ្យ ២២.២៥% នៃការបោះឆ្នោតដែលពេញនិយម ដែលនាំឱ្យអាសនៈក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់មានចំនួន ២១៩៨ ។
គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដែលកាន់អំណាចទទួលបានសំឡេងគាំទ្រ ៧៤,៣២%។ គណបក្សប្រឆាំងដែលនៅសេសសល់ទទួលបាន ៣.៤៣% នៃសន្លឹកឆ្នោត។ គណបក្សលំដាប់ទី៣ គឺគណបក្សហ្វ៊ុនស៊ិនប៉ិច ទទួលបានអាសនៈក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ចំនួន ១៩។
គណបក្សខ្មែរសាមគ្គីជាតិ ដែលមិនបានចូលរួមការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់កាលពីឆ្នាំមុន មិនអាចទាក់ទងសុំការបំភ្លឺបានទេ។
អគ្គលេខាធិការស្តីទីគណបក្ស គង់ ម៉ូនីកា បានប្រាប់ CamboJA ថា “បើគ្មានគណបក្សភ្លើងទៀនចូលរួមការបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខទេ… គ្មានលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យពហុបក្ស នៅកម្ពុជា ដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស” ។
លោក ម៉ូនីកា បានចង្អុលឲ្យសួរអំពីការសម្រេចចិត្តរបស់ក្រុមប្រឹក្សាទៅកាន់លោក គឹម សួរភារិទ្ធ អ្នកនាំពាក្យគណបក្សភ្លើងទៀន ដែលបានសម្តែងការខកចិត្ត។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “វាជាឆន្ទានុសិទ្ធិរបស់ពួកគេ ប៉ុន្តែយើងមានការសោកស្ដាយ ព្រោះយើងបានស្គាល់ខ្លួនឯងថាជាគណបក្សស្របច្បាប់ ដោយសារយើងបានចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ឆ្នាំ២០២២”។ “វាក៏គួរតែជាផ្លូវសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជាតិ” ។
លោកបានបន្ថែមថា៖ «មិនមែនមានតែគណបក្សយើងខកចិត្តទេ ប៉ុន្តែសម្រាប់ពលរដ្ឋដែលបានគាំទ្រ [គណបក្សភ្លើងទៀន] ហើយសង្ឃឹមថានឹងមានគណបក្សតំណាងក្នុងរដ្ឋសភាដើម្បីជួយពួកគេ” ។ យើងនឹងពិភាក្សាជាមួយមេបក្សថាតើយើងនឹងធ្វើអ្វីបន្ទាប់ទៀត” ។
តំណាងគណៈកម្មាធិការអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា ហៅកាត់ថា (COMFREL) ដែលជាក្រុមឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត បានបដិសេធមិនធ្វើអត្ថាធិប្បាយលើការសម្រេចរបស់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ដោយលើកឡើងពីការព្រួយបារម្ភអំពីសុវត្ថិភាព។
អ្នកនាំពាក្យគណបក្សកាន់អំណាច លោក សុខ ឥសាន មានប្រសាសន៍ថា ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញបានអនុវត្តច្បាប់ដោយយុត្តិធម៌។
លោកថ្លែងថា៖ “លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាអាស្រ័យលើប្រជាជនកម្ពុជា វាមិនផ្អែកលើគណបក្សភ្លើងទៀនទេ។ “វាគឺជាបញ្ហានៃគណបក្សភ្លើងទៀនដែលបានបាត់បង់ឯកសារ។ កំហុសគណបក្សមិនអាចបន្ទោសអ្នកដទៃបានទេ” ។
គ.ជ.ប បដិសេធការចុះបញ្ជីដោយសារខ្វះឯកសារឆ្នាំ ១៩៩៨។
គណបក្សភ្លើងទៀន កាលពីដើមខែនេះ បានដាក់ពាក្យប្តឹងឧទ្ធរណ៍ ដើម្បីលុបចោលការសម្រេចចិត្តរបស់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ក្នុងការបដិសេធការចុះឈ្មោះគណបក្សប្រឆាំងឈានមុខគេ។
ប៉ុន្តែនៅថ្ងៃទី១៥ ខែឧសភា គ.ជ.ប បានអះអាងថា គណបក្សភ្លើងទៀន “បរាជ័យក្នុងការបំពេញឯកសារបន្ថែម” ដែលត្រូវការសម្រាប់ការចុះឈ្មោះ។ គណបក្សចំនួនប្រាំផ្សេងទៀតត្រូវបាន “ចេញលិខិតជូនដំណឹងដើម្បីបំពេញចន្លោះប្រហោង” នៅក្នុងការចុះឈ្មោះរបស់ពួកគេ នេះបើយោងតាមការបកប្រែក្រៅផ្លូវការនៃសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់ គ.ជ.ប ។
គ.ជ.ប បានកំណត់ឱ្យគណបក្សភ្លើងទៀនផ្តល់ច្បាប់ចម្លងដើមនៃឯកសាររដ្ឋាភិបាលឆ្នាំ ១៩៩៨ ដែលទទួលស្គាល់គណបក្ស ដែលបន្ទាប់មកហៅថា គណបក្ស សម រង្ស៊ី ជានីតិបុគ្គល។ មេដឹកនាំគណបក្សភ្លើងទៀនបាននិយាយថា ប៉ុន្តែឯកសារនេះត្រូវបានរឹបអូសដោយអាជ្ញាធរនៅក្នុងការវាយឆ្មក់កាលពីឆ្នាំ ២០១៧ ទៅលើទីស្នាក់ការកណ្តាលរបស់គណបក្សសង្រ្គោះជាតិ (CNRP) ដែលត្រូវបានរំលាយដោយតុលាការ។
ក្រសួងមហាផ្ទៃក៏បានចេញការចុះឈ្មោះថ្មីមួយសម្រាប់គណបក្សភ្លើងទៀន ដើម្បីប្តូរឈ្មោះពីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិកាលពីឆ្នាំ ២០១៧។
ក្រសួងមហាផ្ទៃបានអនុញ្ញាតឱ្យ គណបក្សភ្លើងទៀន ចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ថ្នាក់ក្រោមជាតិកាលពីឆ្នាំមុន ដែលគណបក្សនេះទទួលបានសំឡេងគាំទ្រប្រហែលមួយភាគប្រាំ ដោយប្រើច្បាប់ចម្លងសខ្មៅនៃឯកសារឆ្នាំ ១៩៩៨ និងការចុះឈ្មោះថ្មីរបស់វា។
ក្រសួងមហាផ្ទៃ និង គ.ជ.ប អស់រយៈពេលជាច្រើនសប្តាហ៍មិនបានឆ្លើយតបដោយផ្ទាល់ទៅនឹងសំណើដដែលៗពី CamboJA សម្រាប់ការបំភ្លឺអំពីមូលហេតុដែលអំពូលភ្លើងត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ ប៉ុន្តែមិនមែនជាការបោះឆ្នោតជាតិ។
ក្រោយការសម្រេចរបស់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ លោក ពុទ្ធា បានប្រាប់ CamboJA ថា គណបក្សភ្លើងទៀន ត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ ព្រោះវាជាការបោះឆ្នោតថ្នាក់ក្រោមជាតិ ហើយឯកសារថតចម្លងអាចទទួលយកបានសម្រាប់ការចុះឈ្មោះនៅថ្នាក់ឃុំសង្កាត់។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “គ.ជ.ប ត្រូវការតែឯកសារថតចម្លង និងការបញ្ជាក់ឈ្មោះគណបក្សជាមួយក្រសួងមហាផ្ទៃប៉ុណ្ណោះ” សម្រាប់ការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ លោកបានពន្យល់ថា វា “ច្រើនពេក និងពិបាក” សម្រាប់គណបក្សនយោបាយក្នុងការចុះឈ្មោះដោយឡែកជាមួយ ឯកសារដើមរបស់ពួកគេក្នុងឃុំសង្កាត់ចំនួន ១៦៥២ នីមួយៗ ឃុំដែលពួកគេស្វែងរកការប្រកួតប្រជែង។
លោក ពុទ្ធា មានប្រសាសន៍ថា សម្រាប់ការបោះឆ្នោតជាតិ គណបក្សបានចុះឈ្មោះដោយផ្ទាល់ជាមួយ គ.ជ.ប នៅថ្នាក់ជាតិ ដូច្នេះហើយតម្រូវឱ្យដាក់ឯកសារដើម។
លោកពុទ្ធាបានថ្លែងថា៖ “វាជាបញ្ហាធ្ងន់ធ្ងរព្រោះវាជាការបោះឆ្នោតសភាដើម្បីកសាងរដ្ឋាភិ បាល។ “នៅឆ្នាំ២០២៣ នៅពេលដែលនាយករដ្ឋមន្រ្តីនឹងត្រូវបានជ្រើសរើស គ.ជ.ប ត្រូវយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំង ដើម្បីធានាថាគ្រប់ភាគីទាំងអស់គោរពតាមច្បាប់”។
ពុទ្ធា អះអាងថា គ.ជ.ប មិនបានដឹងទេថា គណបក្សភ្លើងទៀន មិនមានច្បាប់ចម្លងដើមនៃ សេចក្តីប្រកាសនោះទេ នៅពេលដែលខ្លួនបង្កើតលក្ខខណ្ឌនេះកាលពីដើមឆ្នាំនេះ។
លោក ម៉ូនីកា នៃ គណបក្សភ្លើងទៀន បានប្រាប់ CamboJA កាលពីដើមខែឧសភាថា លោកជឿថា គ.ជ.ប កំពុងដាក់សម្ពាធដោយចេតនាមកលើគណបក្ស ហើយដឹងថាគណបក្សខ្វះឯកសារនេះ ដោយសារតែ គណបក្សភ្លើងទៀន បានទាក់ទងទៅក្រសួងមហាផ្ទៃកាលពីថ្ងៃទី ៣ ខែមេសា ដើម្បីទទួលឯកសារដែលចេញសារជាថ្មី។ គ.ជ.ប បានស្នើសុំឯកសារពីគណបក្សនៅថ្ងៃទី៥ ខែមេសា។
ក្រសួងមហាផ្ទៃ គ.ជ.ប និងក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ សុទ្ធតែដឹកនាំដោយសមាជិកគណៈកម្មាធិការកណ្តាលរបស់គណបក្សកាន់អំណាច ដែលជាអ្នកសម្រេចគោលនយោបាយរបស់គណបក្ស។ ក្នុងចំណោមសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ៩ រូប មាន ៥ រូប ជាសមាជិកគណបក្សប្រជាជន កម្ពុជា។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ខៀវ សុភ័គ បានអះអាងថា ក្រសួងរបស់លោកមិនទទួលខុសត្រូវក្នុងការជួយបំភ្លឺក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាការិយាធិបតេយ្យនោះទេ។ លោកក៏លេចមុខប្រាប់ CamboJA ប៉ុន្មានថ្ងៃមុនថ្ងៃផុតកំណត់នៃការចុះឈ្មោះរបស់ គ.ជ.ប ថា ក្រសួងបានចេញឯកសារចាំបាច់ដល់ គណបក្សភ្លើងទៀន ។
លោក សុភ័គ បានប្រាប់ CamboJA កាលពីថ្ងៃទី១២ ខែឧសភា ថា “យើងបានឲ្យវាទៅពួកគេនៅពេលពួកគេមកចុះឈ្មោះ។ ឯកសារដើមត្រូវបានផ្តល់ឱ្យរួចហើយ” ។
លោកបានបន្ថែមថា៖ “ប្រហែលជាពួកគេលាក់ឯកសារដើម ឬបញ្ចាំវានៅធនាគារជាថ្នូរនឹងប្រាក់” ។
លោក សុភ័គ មិនបានផ្តល់ការបំភ្លឺបន្ថែមលើឯកសារដែលផ្តល់ដោយក្រសួងចាប់តាំងពីពេលនោះមក ហើយមិនអាចរកបានភ្លាមៗសម្រាប់ការធ្វើអត្ថាធិប្បាយបន្ទាប់ពីសេចក្តីសម្រេចរបស់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ។
ក្រោយការសម្រេចរបស់ គ.ជ.ប លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានគំរាមចាប់ខ្លួនសមាជិកគណបក្សភ្លើងទៀន ប្រសិនបើពួកគេតវ៉ា។
លោក ហ៊ុន សែន ព្រមានពីការជ្រៀតជ្រែកពីបរទេស
កាលពីថ្ងៃទី ២៣ ខែឧសភា លោក ហ៊ុន សែន បានព្រមានស្ថានទូតបរទេសកុំឱ្យជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់កម្ពុជា ដោយជម្រុញឱ្យមានការផ្ទុះឡើងបន្ទាប់ពីមានការកាត់ទោសលោក កឹម សុខា ប្រធានគណបក្សប្រឆាំងកាលពីខែមីនា។
កាលពីខែមីនា សភាសហភាពអឺរ៉ុបបានអនុម័តសេចក្តីសម្រេចមួយដោយព្រមានថាការលុបបំបាត់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាបន្ថែមទៀតអាចឈានដល់ ការដាក់ទណ្ឌកម្មជាគោលដៅ។
លោក ហ៊ុន សែន ថ្លែងថា៖ “ក្នុងនាមប្រមុខស្ថាប័នប្រតិបត្តិ [រដ្ឋាភិបាល] បូរណភាពទឹកដីរបស់ប្រទេស ហេតុអ្វីបានជាអ្នក [បរទេស] ចូលចិត្តជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងក្នុងប្រទេសខ្ញុំ”។
លោក ហ៊ុន សែន ថ្លែងថា៖ “អ្នកមានសិទ្ធិទុកចិត្តខ្ញុំ ហើយមិនជឿខ្ញុំ ប៉ុន្តែខ្ញុំមានសិទ្ធិមិនទុកចិត្តអ្នក”។ “កុំលូកដៃចូលកិច្ចការបរទេស ទាំងនេះជាកិច្ចការរបស់កម្ពុជា ហើយសូមកុំភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងកម្ពុជាជាមួយប្រទេសរបស់អ្នក” ។
បន្ទាប់ពីការបដិសេធដំបូងរបស់ គណបក្សភ្លើងទៀន ដោយ គ.ជ.ប ស្ថានទូតមួយចំនួនបានសំដែងការមិនពេញចិត្តជាខ្លាំងខុសៗគ្នា។
កាលពីថ្ងៃទី ២១ ឧសភា ឯកអគ្គរដ្ឋទូត W. Patrick Murphy បានសរសេរលើធ្វីតធ័រ ស្ថានទូតអាមេរិកនៅភ្នំពេញថា “ការសម្រេចចិត្តបដិសេធការចុះឈ្មោះគណបក្សភ្លើងទៀន… បំផ្លាញលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា មុនការបោះឆ្នោតជាតិខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៣”។
ស្ថានទូតអាមេរិកមិនបានផ្សព្វផ្សាយសេចក្តីថ្លែងការណ៍ផ្លូវការណាមួយដែលថ្លែងទៅកាន់គណបក្សភ្លើងទៀននៅលើគេហទំព័ររបស់ខ្លួនទេ។
ស្ថានទូតបារាំងបានបញ្ជាក់កាលពីថ្ងៃទី ១៧ ឧសភាថា “បារាំងមិនពេញចិត្តចំពោះការដកចេញគណបក្សភ្លើងទៀនពីការបោះឆ្នោត ហើយបាននិយាយថា អសមត្ថភាពក្នុងការចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោតរបស់គណបក្សនេះ “ធ្វើឱ្យខូចដល់លក្ខណៈប្រជាធិបតេយ្យនៃការបោះឆ្នោត”។
ឯកអគ្គរដ្ឋទូតអង់គ្លេស Dominic Williams បាននិយាយកាលពីថ្ងៃទី ១៦ ឧសភាថា លោកមានការខកចិត្តដែល គ.ជ.ប បានច្រានចោលការចុះឈ្មោះរបស់ គណបក្សភ្លើងទៀន ។
លោក Dominic បាននិយាយថា “នេះគឺជាការវិវឌ្ឍដ៏គួរឱ្យខកចិត្តដែលធ្វើឱ្យជម្រើសដែលមានសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាចុះខ្សោយ ហើយហាក់ដូចជាដំណើរការផ្ទុយទៅនឹងការបញ្ជាក់របស់ក្រសួងមហាផ្ទៃនាពេលថ្មីៗនេះអំពីឋានៈគណបក្សភ្លើងទៀនជាគណបក្សនយោបាយដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់” ។
គណៈប្រតិភូសហភាពអឺរ៉ុបបាននិយាយថា ខ្លួន “ជំទាស់យ៉ាងខ្លាំង” ចំពោះការដកសិទ្ធិរបស់ គណបក្សភ្លើងទៀន បន្ទាប់ពីការសម្រេចចិត្តដំបូងរបស់ គ.ជ.ប កាលពី ថ្ងៃទី ១៥ ខែឧសភា។
រដ្ឋាភិបាលជប៉ុនបានថ្លែងថា៖ “វាសំខាន់ណាស់ក្នុងការមានបរិយាកាសដែលមតិរបស់ប្រជាជនមិនថាពួកគេមកពីគណបក្សកាន់អំណាចឬគណបក្សប្រឆាំងត្រូវបានបង្ហាញយ៉ាងទូលំទូលាយក្នុងដំណើរការនយោបាយ” ៕