ការអំពាវនាវកើនឡើង ដើម្បីយកដីត្រឡប់មកវិញ ដែលត្រូវបានរំលោភយកតាមគោលនយោបាយ ស្តីពីសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចរបស់កម្ពុជា

ដោយ ខ្មែរផុស USA ចេញផ្សាយ May 2, 2024 116

• ការគ្រប់គ្រងដីធ្លីនៃប្រទេសកម្ពុជាមិនត្រឹមត្រូវដោយពួកឥស្សរជន ក្រោមគោលនយោបាយសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច បានជម្លៀសប្រជាជននៅតាមជនបទរាប់ពាន់គ្រួសារ ស្មើនឹង ៤០% នៃការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើសរុប។
• រដ្ឋាភិបាលហាក់បីដូចជាទទួលស្គាល់នូវភាពគ្មានប្រសិទ្ធភាពនៃគោលនយោបាយសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច (ELCs) ជាកត្តាជំរុញសេដ្ឋកិច្ច ការអំពាវនាវកំពុងកើនឡើងដើម្បីប្រគល់ដីដែលត្រូវបានដកហូតទៅឲ្យសហគមន៍ ឬយកមកវិញសម្រាប់គោលបំណងផ្សេងទៀត។
• អ្នកជំនាញម្នាក់និយាយថា តួនាទីរបស់សហគមន៍មូលដ្ឋាននឹងជាចំណុចស្នូលនៃភាពជោគជ័យនៃកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធ ELC ហើយនឹងត្រូវគិតគូរយ៉ាងម៉ត់ចត់ ដើម្បីបញ្ចៀសបញ្ហាប្រព័ន្ធចាស់។
• សំណើមួយទៀត គឺត្រូវផ្តល់ដីធ្លីដែលបច្ចុប្បន្នកាន់កាប់ដោយ ELCs ដែលមិនដំណើរការទៅឱ្យសហករណ៍កសិកម្មដែលគ្រប់គ្រងដោយសហគមន៍ ដោយដាក់អំណាចចរចាបន្ថែមទៀតនៅក្នុងដៃរបស់កសិករជាជាងសម្បទាន។

In February 2023, timber was frequently seen being transported by motorbike on National Road 7 that connects the towns of Stung Treng and Kratie. Vast areas of land either side of the road were issued as economic land concessions. Image by Andy Ball / Mongabay.

ភ្នំពេញ៖ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ថ្លែងក្នុងពិធីសម្ពោធរោងចក្រចម្រាញ់ស្ករស នៅខេត្តកំពង់ស្ពឺ កាលពីឆ្នាំ ២០១២ ថា “ធ្វើឱ្យថៅកែក្លាយជាអ្នកមាននៅកម្ពុជា”។ “បើប្រទេសមួយគ្មានសេដ្ឋី តើអ្នកក្រអាចយកលុយពីណា?”
នេះបានគូសបញ្ជាក់អំពីមនោគមវិជ្ជាដែលជាបេះដូង នៃគោលនយោបាយសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច ឬ ELCs ដែលសន្យាអត្ថប្រយោជន៍សម្រាប់ទាំងអស់គ្នាដោយការប្រគល់ប្រទេសដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ដល់ឥស្សរជនមួយក្តាប់តូចដើម្បីអភិវឌ្ឍ ភាគច្រើនសម្រាប់កសិឧស្សាហកម្ម។

The distribution of ELCs has often been across Cambodia’s most densely forested areas, with concessionaires eager to extract valuable timber. Many ELCs overlap with Cambodia’s protected areas. Image by Andrés Alegría / Mongabay

រោងចក្រចម្រាញ់ស្ករសដែលលោក ហ៊ុន សែន ថ្លែងសុន្ទរកថានេះគឺជារបស់ទីប្រឹក្សាជិតស្និទ្ធបំផុតរបស់គាត់គឺលោក លី យ៉ុងផាត់ ដែលជាព្រឹទ្ធសមាជិកបក្សកាន់អំណាចដែលមានអាណាចក្រជំនួញដ៏ធំទូលាយ និងជាប់ក្នុងឯកសារជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃការបំផ្លិចបំផ្លាញបរិស្ថាន។
រោងចក្រចម្រាញ់ស្ករសរបស់សមាជិកព្រឹទ្ធសភា និង ELCs ដែលគាត់ត្រូវបានផ្តល់អោយសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍ចំការ ឥឡូវនេះនៅស្ងៀមស្ងាត់ឈឹង។ ប្រព័ន្ធអេកូដែលមិនអាចជំនួសបាន ដែលធ្លាប់កាន់កាប់ ELCs របស់ លី យ៉ុងផាត់ ត្រូវបានបាត់បង់ជាយូរមកហើយ។
ដូចគ្នានឹងពលរដ្ឋរាប់ពាន់គ្រួសារដែលត្រូវបានបណ្ដេញចេញដើម្បីធ្វើផ្លូវចម្ការ។ ខណៈមានអ្នករងការបណ្ដេញចេញជាច្រើន បានរកការងារធ្វើជាបណ្ដោះអាសន្ននៅលើដីចម្ការនោះ ប៉ុន្តែគ្មានសំណងសម្រាប់កសិដ្ឋានលក្ខណៈគ្រួសារដែលបានបាត់បង់នោះទេ។ បន្ទាប់មក នៅពេលដែលអាជីវកម្មស្ករសរបស់កម្ពុជាបានជាប់គាំងនៅក្នុងអ្វីដែលគេហៅថា ជារឿងអាស្រូវស្ករលោហិត ដែលជាយុទ្ធនាការតស៊ូមតិ កំណត់គោលដៅដោយអ្នកទិញនៅអឺរ៉ុប និងអ្នកផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានអូស្ត្រាលីអំពីស្ករសកម្ពុជា ដោយសារតែការរំលោភសិទ្ធិដែលមានទំនាក់ទំនងជាមួយឧកញ៉ា ដូចជាលោក លី យ៉ុងផាត់ រោងចក្រចម្រាញ់ស្ករសបានស្ងប់ស្ងាត់ដោយបន្សល់ទុកនូវអតីតអ្នកស្រុកគ្មានដីធ្លី និងគ្មានការងារធ្វើ។

A section of forest burns inside an ELC that was awarded to Siemon Agriculture Comprehensive Development in Stung Treng province. The road from which this photo was taken is lined with ELCs and leads directly to the TSMW concession, which was issued in 2022 – 10 years after the government’s ban on new ELCs being awarded. Image by Andy Ball / Mongabay.

នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២២ ភ្លើងបានឆាបឆេះព្រៃមួយកន្លែងក្នុងដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច Great Field របស់ចិនទំហំ ៩.០៥៩ ហិកតា ក្នុងខេត្តកំពង់ស្ពឺ។ រូបភាពដោយ Andy Ball / Mongabay ។
នេះគ្រាន់តែជាឧទាហរណ៍មួយនៃការបរាជ័យផ្នែកសង្គម បរិស្ថាន និងសេដ្ឋកិច្ចដែលមានរាប់មិនអស់នៃប្រព័ន្ធ ELC របស់កម្ពុជា ដែលបានបញ្ចប់នៅក្នុងខែឧសភា ឆ្នាំ ២០១២ នៅពេលដែលរដ្ឋាភិបាលបានចេញដីកាហាមឃាត់ការចេញដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចថ្មី។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សូម្បីតែសព្វថ្ងៃនេះ សម្បទានិកនៅតែគ្រប់គ្រងផ្ទៃដីប្រមាណ ២.២៥ លាន ហិចតា នៃប្រទេសកម្ពុជា ប្រហែល ១៤% នៃផ្ទៃប្រទេស ឬមានទំហំប៉ុនរដ្ឋ New Jersey តាម រយៈ ELCs 313 នេះបើយោងតាមទិន្នន័យកត់ត្រាដោយអង្គការ លីកាដូ។
បញ្ហាជាច្រើនដែលកើតឡើងដោយប្រព័ន្ធ ELC បានជំរុញឱ្យតួអង្គជាច្រើនមកពីវិស័យឯកជន និងសង្គមស៊ីវិលធ្វើការតស៊ូមតិដើម្បីកំណែទម្រង់ដែលនឹងនាំមកនូវផលប្រយោជន៍រួមកាន់តែច្រើន ទោះបីជាវានៅមិនទាន់ច្បាស់ថាតើ ELC ប៉ុន្មាននៅតែដំណើរការនៅឡើយក៍ដោយ។
ក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៣ ឈើត្រូវបានគេឃើញដឹកតាមម៉ូតូតាមផ្លូវជាតិលេខ៧ ដែលតភ្ជាប់ក្រុងស្ទឹងត្រែង និងខេត្តក្រចេះ។ ផ្ទៃដីធំទូលាយទាំងសងខាងផ្លូវត្រូវបានចេញជាដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច។ រូបភាពដោយ Andy Ball / Mongabay
ប្រវត្តិនៃការបរាជ័យដ៍ហូរឈាមមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន
ស្ទើរតែគ្រប់ការវាស់វែង ប្រព័ន្ធ ELC បានបរាជ័យក្នុងការនាំមកនូវភាពរុងរឿងតាមការសន្យា ផ្ទុយទៅវិញ វានាំទៅរកការបំផ្លិចបំផ្លាញអេកូឡូស៊ីយ៉ាងទូលំទូលាយ ខណៈដែលព្រៃឈើរបស់ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានកាប់ឆ្ការក្នុងអត្រាចារក្នុងកំណត់ត្រា ធ្វើផ្លូវសម្រាប់ចម្ការកសិកម្ម ដែលភាគច្រើនមិនដែលទទួលបានផលឡើយ។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៩៨ មក ផ្ទៃដីជាមធ្យម ១០៥០០០ ហិកតា ត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងប្រព័ន្ធ ELC ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដែលរួមចំណែកដោយផ្ទាល់ប្រមាណ ៤០% នៃការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើនៅកម្ពុជា។
លោក អៀង វុទ្ធី នាយកអង្គការសមធម៌កម្ពុជាមានប្រសាសន៍ថា “វានាំឲ្យមានការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើរបស់រដ្ឋយ៉ាងច្រើន ការបណ្តេញចេញ និងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនៅទូទាំងសហគមន៍ ខណៈដែលបុគ្គលឯកជនទទួលបានផលប្រយោជន៍ពីការកាប់ឈើលើដីរដ្ឋ”។

Chhum Rotha and his fellow monks join the replanting efforts in Phnom Tamao in August 2022 after concessions within the wildlife rescue center. Image by Gerald Flynn/Mongabay.

ការវិភាគដោយអង្គការ ឃ្លាំមើលព្រៃឈើសកល (Global Forest Watch) បង្ហាញថា ព្រៃឈើជាង ៧៧៣០០០ ហិកតា ត្រូវបានបាត់បង់នៅទូទាំងផ្ទៃដី ២.២៥ លានហិកតានៃ ELCs រវាងឆ្នាំ ២០០១ និង ២០២២។ ដោយប្រើទិន្នន័យ ELC របស់លីកាដូ Mongabay បានរកឃើញថា ELCs ចំនួន ១០៤ ត្រួតគ្នា ឬត្រូវបានចេញពីចំណុចកណ្តាលបេះដូងនៃតំបន់ការពារចំនួន ២៣ នៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា។ ប្រការនេះបានធ្វើឱ្យមានការលួចកាប់ឈើយ៉ាងសន្ធោសន្ធៅខណៈអ្នកសម្បទានបានកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើក្នុងតំបន់ការពារ ដោយអះអាងថាវាជាព្រៃធម្មជាតិពីក្នុងដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចរបស់ពួកគេ។ ប្រហែលជាការប្រាប់បន្ថែមទៀត ពីរបៀបនៃការគូសព្រំដែនតំបន់ការពារនៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំនេះបានដកសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចពីដីការពារពីមុន។
ការបែងចែក ELCs ច្រើនតែកើតមានពាសពេញតំបន់ព្រៃឈើក្រាស់ៗបំផុតរបស់ប្រទេស កម្ពុជា ដោយអ្នកសម្បទានចង់ទាញយកឈើមានតម្លៃ។ សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចជាច្រើនជាន់គ្នាជាមួយតំបន់ការពាររបស់កម្ពុជា។ រូបភាពដោយ Andrés Alegría / Mongabay
ផលប៉ះពាល់សង្គមនៃគោលនយោបាយសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចបានបង្កមហន្តរាយស្មើគ្នាសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជា។ ចន្លោះឆ្នាំ ២០០៣ ដល់ឆ្នាំ ២០១២ ក្រុមសិទ្ធិមនុស្សបានប៉ាន់ប្រមាណថា ប្រជាជនកម្ពុជាប្រមាណ ៤០០០០០ នាក់បានរងផលប៉ះពាល់ដោយការរំលោភដីធ្លី ដែលភាគច្រើនមានទំនាក់ទំនងជាមួយ ELCs ។
ការខាតបង់ទាំងនេះត្រូវបានមានអារម្មណ៍ប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងក្នុងចំណោមសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចនៅកម្ពុជា ដែលមិនត្រឹមតែឃើញផ្ទះ និងកសិដ្ឋានរបស់ពួកគេត្រូវបានលេបត្របាក់ មិនត្រឹមតែធ្វើឲ្យសេដ្ឋកិច្ចពួកគេធ្លាក់ចុះប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែវាប៉ះពាល់ដល់វប្បធម៌ និងប្រពៃណីរបស់ពួកគេផងដែរ។
លោក ផ្លុក ភារម្យ សកម្មជនការពារសិទ្ធិជនជាតិដើមភាគតិចនៅខេត្តមណ្ឌលគិរី មានប្រសាសន៍ថា “ពួកគេបានបំផ្លាញទីសក្ការៈបូជា ដែលពួកយើងគោរព។ “ពួកគេមកទីនេះដើម្បីធនធានរបស់យើង។ ទាំងក្រុមហ៊ុន និងរដ្ឋាភិបាលកំណត់គោលដៅយើង ព្រោះពួកគេគ្រាន់តែចង់គ្រប់គ្រងយើង។ កាលពីមុន ពេលយើងទាំងអស់គ្នាធ្វើស្រែចម្ការ គ្មាននរណាជាម្ចាស់ដីធ្លីទេ យើងធ្វើរួមគ្នា”។
ខេត្តភាគឦសានរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ភាគច្រើនមានប្រជាជនជនជាតិដើមភាគតិច ប៉ុន្តែដីនេះក៏សម្បូរទៅដោយមាស ត្បូងមានតម្លៃ និងឈើប្រណីតផងដែរ ដែលធ្វើឱ្យវាក្លាយជាតំបន់ដ៏ល្អសម្រាប់សម្បទានិកដើម្បីដកហូតសម្បត្តិធម្មជាតិរបស់ប្រទេសខ្លួន។
ភារម្យ ដែលរូបនាងផ្ទាល់ជាជនជាតិពូនងបានបន្ថែមថា៖ “យើងមិនដែលទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍អ្វីពីក្រុមហ៊ុននោះទេ។ “យើងបានបាត់បង់កសិដ្ឋានរបស់យើង។ យើងបាត់បង់ព្រៃឈើ ហើយក្រុមហ៊ុនគំរាមកំហែងយើងនៅពេលយើងតវ៉ា” ។
ការបាត់បង់ព្រៃឈើនៅទូទាំង ELCs នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបានកើនឡើង ស្របពេលដែល រដ្ឋាភិបាលកំពុងចេញដីសម្បទានដែលភាគច្រើនជាអ្នកវិនិយោគបរទេស និងសម្ព័ន្ធមិត្តអ្នកនយោបាយ។ រូបភាពដោយ Andrés Alegría / Mongabay ។
ការបំផ្លិចបំផ្លាញ ការបាត់បង់ និងការរងទុក្ខទាំងអស់នេះ មិនទាន់ចប់ទេ ប្រសិនបើចំនួនទិន្នន័យដែលមានជាសាធារណៈមានភាពត្រឹមត្រូវនៅមានកំណត់។ កាលពីខែសីហា ឆ្នាំ ២០២២ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងកសិកម្ម លោក វេង សាខុន មានប្រសាសន៍ថា សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច រកចំណូលបានតិចជាង ២ លានដុល្លារសម្រាប់ឆ្នាំនេះ បើទោះបីជាជាក់ស្តែងវាបានពីក្រុមហ៊ុន ELC ចំនួន ៧២ ដែលគ្រប់គ្រងលើផ្ទៃដីប្រមាណ ១.១៦ លានហិកតា ក៏ដោយ។
បើយោងតាមលោក សាខុន ផ្ទៃដីសរុបចំនួន ៤០២.៧៦០ ហិកតា នៃផ្ទៃដីនេះត្រូវបានដាំដុះពិតប្រាកដ ខណៈនៅសល់កំពុងត្រូវបានឈូសឆាយ។ នៅពេលដែលផ្ទុយពីសំណុំទិន្នន័យរបស់អង្គការលីកាដូ ដែលរាយបញ្ជីជិត ២.២៥ លានហិកតាជាដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច តួលេខរបស់ក្រសួងចំនួន ១.១៦ លានហិកតា មិនបូកបញ្ចូលទេ ប៉ុន្តែភាពខុសគ្នាអាចត្រូវបានគណនាដោយចំនួនដែលមិនស្គាល់របស់ ELCs អសកម្ម។
សម្បទានិកជាច្រើន បានចាត់ទុកសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចរបស់ពួកគេថាជាសម្បទានកាប់ឈើ អ្នកកាន់កាប់តំណែងមុននៃប្រព័ន្ធ ELC ហើយបោះបង់ចោលដីបន្ទាប់ពីបានកាប់ព្រៃឈើ។ អ្នកផ្សេងទៀតដែលជាប់គាំងនៅក្នុងជម្លោះអស់ជាច្រើនទស្សវត្សរ៍ ជាមួយសហគមន៍បានជ្រើសរើសលាងដៃពីការវិនិយោគរបស់ពួកគេ ខណៈការគ្រប់គ្រងមិនត្រឹមត្រូវនៃការដាំដំណាំក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ២០១០-២០១១ ភាពច្របូកច្របល់នៃ ELCS ថ្មីបានធ្វើឱ្យសម្បទានិកជាច្រើនជួបការលំបាកក្នុងការប្រកួតប្រជែងក្នុងទីផ្សារដែលលិចលង់។
ទាំងរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងកសិកម្មបច្ចុប្បន្ន លោក ឌិត ទីណា និងអ្នកនាំពាក្យរបស់លោក គឺលោក អ៊ឹម រចនា មិនឆ្លើយតបនឹងសំណួរលម្អិតដែលផ្ញើដោយម៉ុងហ្គាបៃនោះទេ។ ដូចគ្នានេះដែរ ការិយាល័យអង្គការស្បៀងអាហារ និងកសិកម្មកម្ពុជារបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលមានទីតាំងនៅក្នុងបរិវេណក្រសួង មិនបានឆ្លើយតបទៅនឹងសំណើសុំទិន្នន័យស្តីពី ELCs អសកម្មនោះទេ។
ប្រភពដែលបាននិយាយជាមួយ Mongabay បានយល់ស្របថា កំណែទម្រង់ត្រូវបានអនុវត្ត ក្នុងរយៈពេល ១០ ឆ្នាំកន្លងមក ប៉ុន្តែការធ្វើបានតិចតួចប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីដោះស្រាយការខូចខាតដែលបានកើតឡើងចំពោះសហគមន៍ និងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីដែលរងផលប៉ះពាល់ ទោះបីជាមិនមានការខ្វះខាតនៃគំនិតអំពីរបៀបដែលអ្វីៗអាចត្រូវបានកែលម្អក៏ដោយ។
ភ្លើងឆេះព្រៃនៅក្នុងដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចដែលត្រូវបានផ្តល់ឱ្យក្រុមហ៊ុន ស៊ីម៉ន អភិវឌ្ឍន៍កសិកម្មគ្រប់ជ្រុងជ្រោយក្នុងខេត្តស្ទឹងត្រែង។ ផ្លូវក្នុងរូបថតនេះត្រូវបានថត នៅតាមតំបន់ ELCs ឆ្ពោះទៅកាន់ដីសម្បទាន TSMW ដែលត្រូវបានចេញក្នុងឆ្នាំ ២០២២ – ១០ ឆ្នាំបន្ទាប់ពីការហាមប្រាមរបស់រដ្ឋាភិបាលលើផ្តល់ ELCs ថ្មី ។ រូបភាពដោយ Andy Ball / Mongabay
ការដាំព្រៃឈើឡើងវិញ និងការប្រគល់ដីមកវិញ
ប្រភពមួយដែលធ្លាប់ស្គាល់ពីវិស័យព្រៃឈើរបស់កម្ពុជាបានស្នើថា នេះចោទជាសំណួរថា តើអាចធ្វើអ្វីបានជាមួយដីមិនប្រើប្រាស់ជាច្រើនហិកតា រួមទាំង ELCs ដែលបរាជ័យជាច្រើន ទុកចោលនៅជនបទរបស់កម្ពុជា។
អ្នកជំនាញព្រៃឈើដែលសុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះដោយសារការងារកំពុងបន្ត ជាមួយរដ្ឋាភិបាល បានផ្តល់យោបល់ថា គម្រោងដាំដើមឈើឡើងវិញ អាចត្រូវបានផ្តួចផ្តើមឡើងស្របគ្នានឹងការអនុញ្ញាតឱ្យសហគមន៍ធ្វើស្រែចម្ការលើដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចដែលលែងដំណើរការ។ ជាផ្នែកមួយនៃការសន្យាក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០២១ ដើម្បីក្លាយជាកាបូនអព្យាក្រឹត រដ្ឋាភិបាលបាននិយាយថា ខ្លួននឹងកាត់បន្ថយការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើចំនួន ៥០% នៅឆ្នាំ ២០៣០ ដោយបញ្ឈប់វាទាំងស្រុងនៅឆ្នាំ ២០៥០ និងពង្រីកគម្របព្រៃឈើដល់ទៅ ៦០% នៃផ្ទៃដីរបស់ប្រទេសនៅឆ្នាំ ២០៥០។ មានន័យថា ការដាំព្រៃឈើឡើងវិញ នឹងត្រូវកើតឡើងនៅកន្លែងណាមួយ។ នេះរួមបញ្ចូលជាមួយគំនិតផ្ដួចផ្ដើមផ្សេងទៀតដូចជាគម្រោង REDD+ មានគោលបំណងបង្កើតការលិចកាបូនដែលមានទំហំស្មើនឹងកាបូនឌីអុកស៊ីត ៥០ មេហ្គាតោននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នេះបើយោងតាមយុទ្ធសាស្ត្ររយៈពេលវែងរបស់រដ្ឋាភិបាល។
ជាការពិត គំនិតនៃការដាំដើមឈើឡើងវិញបានទទួលការគាំទ្រពីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ នរោត្តម សីហមុនី អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលបានមើលការខុសត្រូវ និងរាយការណ៍ថាបានចំណេញពីការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើនៅកម្ពុជាយ៉ាងច្រើនក្នុងដៃរបស់សម្បទាន ក៏ដូចជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងបរិស្ថានថ្មីរបស់កម្ពុជា គឺលោក អ៊ាង សុផល្លែត ដែលនៅក្នុងខែកញ្ញាឆ្នាំនេះ បានសន្យាថានឹងដាំកូនឈើចំនួន ១ លានដើមក្នុងមួយឆ្នាំ។
ឈុំ រដ្ឋា និងព្រះសង្ឃរួមការងារដាំដើមឈើនៅភ្នំតាម៉ៅ នៅខែសីហា ឆ្នាំ២០២២ បន្ទាប់ពីសម្បទាននៅក្នុងមជ្ឈមណ្ឌលសង្គ្រោះសត្វព្រៃ។ រូបភាពដោយ Gerald Flynn/Mongabay
វាមិនច្បាស់ថាតើដើមឈើថ្មីទាំងនេះនឹងទៅទីណាទេ បើទោះជាកាសែតខ្មែរថាមស៍ បានរាយការណ៍ថា លោក សុផល្លែត ផ្តោតលើកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងពង្រីកគម្របព្រៃឈើលើតំបន់ដូចជាភ្នំក្រវាញ ដែនជម្រកសត្វព្រៃព្រៃឡង់ និងឧទ្យានជាតិវឿន-សៃ សៀមប៉ាង។
ទេសភាពក្នុងតំបន់ការពារទាំងអស់នេះកំពុងរងការវាយប្រហារពីអ្នកកាប់ឈើខុសច្បាប់ ដែលអ្នកខ្លះទំនងជាធ្វើការឱ្យរដ្ឋាភិបាល ហើយអ្នកទាំងនោះជាច្រើនបានលួចកាប់ឈើខុសច្បាប់ពីព្រៃតំបន់ការពារតាមរយៈ ELCs។
លោក ផៃ ប៊ុនឈុន អ្នកនាំពាក្យក្រសួងបរិស្ថាន មិនបានឆ្លើយតបនឹងសំណើសុំការអត្ថា ធិប្បាយម្តងហើយម្តងទៀតនោះទេ។
អ្នកខាងក្នុងឧស្សាហកម្មមួយរូប ដែលបានស្នើសុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះដោយសារតែការងាររបស់ពួកគេជាមួយរដ្ឋាភិបាលបានកត់សម្គាល់ថា ដើមអាកាស្យា និងដើមប្រេងខ្យល់ អាចត្រូវបានដាំដុះយ៉ាងងាយស្រួលនៅលើដីជាច្រើន ដែលបច្ចុប្បន្ននឹងបាត់បង់នៅក្នុង ELCs ដែលមិនមានដំណើរការ ហើយជាលទ្ធផល ប្រទេសកម្ពុជា “បាត់ខ្លួន” ចេញពេលពីឳកាសដ៏ធំនៃការក្លាយជាតួអង្គដ៏សំខាន់ក្នុងពាណិជ្ជកម្មឈើ និងគ្រឿងសង្ហារិម”។
ប៉ុន្តែខណៈពេលដែលបណ្តាញកាប់ឈើខុសច្បាប់នៅតែបន្តរីកដុះដាល ប្រភពដដែលបានបន្ថែមថា មានក្តីសង្ឃឹមតិចតួចសម្រាប់ឧស្សាហកម្មឈើស្អាត និរន្តរភាព និងផលចំណេញដែលកំពុងរីកដុះដាលនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
រោងអារឈើមួយដែលគេឃើញកំពុងដំណើរការក្នុងដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច សាល សុភា ប៉ែន និក ក្នុងខេត្តស្ទឹងត្រែង។ ត្រូវបានគេឃើញកម្មករ កាប់បំផ្លាញព្រៃធម្មជាតិដែលនៅសេសសល់ដែលកាន់កាប់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៣។
រូបភាពដោយ Andy Ball/Mongabay

ប្រភពបានស្នើថា កន្លែងបណ្តុះកូនឈើអាចផ្តល់ការងារបាន ខណៈដែលដី ELC ដែលមិនបានប្រើប្រាស់អាចអនុញ្ញាតឲ្យអតីតអ្នករស់នៅ ដែលផ្លាស់ទីលំនៅដោយសម្បទានិកអាចធ្វើកសិកម្មឡើងវិញបាន។ ពួកគេបាននិយាយថា ផ្ទះកញ្ចក់អាចត្រូវបានសាងសង់ ដើម្បីអនុញ្ញាតឱ្យសហគមន៍ដាំដុះដំណាំជាច្រើនប្រភេទនៅក្នុងដីដែល ELCs បានបំផ្លាញមូលដ្ឋានសារធាតុចិញ្ចឹម។
លោក វុទ្ធី អង្គការសមធម៌កម្ពុជាបាននិយាយថា “នេះនឹងមានប្រយោជន៍ខ្លាំងណាស់សម្រាប់ប្រទេស និងប្រជាជន សន្តិសុខចិញ្ចឹមជីវិត បង្កើតប្រាក់ចំណូល និងបញ្ឈប់យុវជនធ្វើចំណាកស្រុកទៅប្រទេសថៃ ដើម្បីស្វែងរកការងារផ្សេង”។
ប៉ុន្តែនៅក្នុងខែតុលា នៅពេលដែលជនជាតិដើមភាគតិចចំនួន ៤៧០ គ្រួសារបានព្យាយាមទាមទារយកដីដែលបាត់បង់ទៅក្រុមហ៊ុនស្ករស Hengfu Sugar Group ដែល ELCs ចំនួនប្រាំរបស់ពួកគេមានទំហំ ៤២៤២២ ហិកតា នៅទូទាំងខេត្តព្រះវិហារ អាជ្ញាធរបានរារាំងសហគមន៍មិនឱ្យធ្វើស្រែចម្ការ។
ក្រុមហ៊ុនស្ករអំពៅយក្សរបស់ចិនបានអសកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា យ៉ាងហោចណាស់បីឆ្នាំប៉ុន្តែនៅតែរដ្ឋាភិបាលបដិសេធមិនអនុញ្ញាតឱ្យពលរដ្ឋដែលផ្លាស់ទីលំនៅត្រឡប់មកវិញ។
លោក វុទ្ធី មាននិយាយថា៖ “សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចជាច្រើនអសកម្ម យើងកំពុងព្យាយាមស្នើរដ្ឋាភិបាលឲ្យប្រគល់ដីនោះទៅអតីតម្ចាស់វិញ ដែលជាសហគមន៍រងផលប៉ះពាល់ដោយការរំលោភយកដី”។ នេះជាការលំបាកណាស់ ប៉ុន្តែវាគួរតែងាយស្រួលណាស់។ ការរីកចម្រើនដែលយើងបានឃើញគឺយឺតណាស់ វាស្ទើរតែគ្មានការរីកចម្រើនទាល់តែសោះ”។
សមាជិកនៃបណ្តាញសហគមន៍ព្រៃព្រះរកា ដឹកនាំក្បួនដើរល្បាត ដោយដឹកគ្រឿងផ្គត់ផ្គង់តាមគោយន្តឆ្លងកាត់ខេត្តព្រះវិហារ ដែលដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចបានកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ។ រូបភាពដោយ Andy Ball / Mongabay

សក្តានុពលសម្រាប់សហករណ៍ដឹកនាំដោយសហគមន៍
លោក Eugene Kraamwinkel ប្រធានគណៈកម្មាធិការកសិកម្មនៅសភាពាណិជ្ជកម្មអ៊ឺរ៉ុប និងជានាយកប្រតិបត្តិនៃ LN Agri ដែលប្រតិបត្តិការដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចនិយាយថា ប្រសិនបើដីត្រូវប្រគល់ជូនកសិករដែលផ្លាស់ទីលំនៅវិញជាផ្នែកនៃកំណែទម្រង់ ELC ដ៏ទូលំទូលាយនោះ វិធីសាស្រ្តនៃវិស័យកសិកម្មគួរតែត្រូវបានធ្វើកំណែទម្រង់រួមគ្នា ELC ជាមួយនឹងកសិដ្ឋានឯកជនផ្សេងទៀតក្នុងខេត្តក្រចេះ។
លោក Kraamwinkel បាននិយាយថា ការបរាជ័យនៃ ELCs ត្រូវបានពិភាក្សាម្តងហើយម្តងទៀត ខណៈពេលការផ្តោតអារម្មណ៍បន្ថែមទៀតត្រូវដាក់ស្នើរកដំណោះស្រាយប្រកបដោយ ផលិតភាពសម្រាប់ដី និងសហគមន៍ដែលត្រូវបានបណ្តេញចេញពីវា។
“បច្ចុប្បន្ន អាជីវករ ទិញស្រូវពីផ្ទះមួយទៅផ្ទះមួយ ខ្លះលក់ពី ៥០ គីឡូក្រាម ដល់ ១០០ គីឡូក្រាម រហូតទាល់ទិញស្រូវអស់ក្នុងតំបន់ ហើយអ្នកលក់ត្រូវរុះរើទាំងអស់ ទៅកាន់ចំណុចកណ្តាលមួយ”។ គាត់និយាយថា “ឡានមួយចតនៅទីនោះ ពេលគេដឹកស្រូវ។ អ្នកណារកលុយ? បុរសដែលមានឡានដឹកទំនិញ ព្រោះឈ្មួញមានអំណាចចរចាលើបរិមាណស្រូវ”។
លោក Kraamwinkel មានប្រសាសន៍ថា នេះជាមូលហេតុដែលកសិករតូចតាចក្នុងប្រទេស កម្ពុជា នៅតែក្រ ទោះបីជាដឹងពីរបៀបធ្វើស្រែចម្ការរបស់ពួកគេក៏ដោយ។
លោកបានស្នើឱ្យប្រគល់ដីដែលបច្ចុប្បន្នកាន់កាប់ដោយ ELCs ដែលមិនដំណើរការទៅឱ្យ សហករណ៍កសិកម្មគ្រប់គ្រងដោយសហគមន៍ ដោយដាក់អំណាចចរចាបន្ថែមទៀតនៅក្នុងដៃរបស់កសិករកម្ពុជាជាជាងសម្បទាននិក។
Kraamwinkel បាននិយាយថា ជាជាងប្រកួតប្រជែង អ្នកជិតខាងអាចក្លាយជាអ្នកសហការ និងសហការធ្វើស្រែចម្ការ ឬយ៉ាងហោចណាស់ នោះជាចក្ខុវិស័យ។
លោកថា នេះនឹងផ្តល់លទ្ធភាពឱ្យកសិករកាន់តែមានអំណាចទិញ ដោយអនុញ្ញាតឱ្យទិញទំនិញជាច្រើនដូចជា ជី ថ្នាំសម្លាប់សត្វល្អិត និងគ្រឿងម៉ាស៊ីន ទន្ទឹមនឹងការទប់ស្កាត់ការចម្លងនៃការចំណាយទាំងនេះ កើតឡើងដោយកសិករម្នាក់ៗដែលធ្វើប្រតិបត្តិការដោយឯករាជ្យ។
លោក Kraamwinkel បានបន្ថែមថា តើច្បាប់នៅទីនោះដើម្បីគាំទ្រវា ឬតើនយោបាយសេដ្ឋកិច្កម្ពុជានឹងរារាំងការអភិវឌ្ឍន៍របស់សហករដែលកើតឡើងនៅលើដី ELC អសកម្ម ពិបាកនិយាយណាស់។ ប៉ុន្តែលោក Kraamwinkel បានបន្ថែមថា “នៅកម្ពុជាមានវប្បធម៌ចែករំលែករួចហើយ ការធ្វើកសិកម្មបែបសហករគ្រាន់តែជាទម្រង់នៃការចែករំលែកមួយផ្សេងទៀត”។
កសិករម្នាក់ដើរទៅវាលស្រែរបស់គាត់ក្នុងខេត្តមណ្ឌលគិរី ជាកន្លែងដែល ELCs បានឃើញធនធានជាច្រើនរបស់ខេត្តភាគឦសាន ដូចជា ឈើ រ៉ែ និងត្បូងមានតម្លៃ។ រូបភាពដោយ Gerald Flynn / Mongabay
ជៀសវាង “ការបរាជ័យមួយទៀត”
រាល់ដំណោះស្រាយ ត្រូវចាប់ផ្តើមពីសកម្មភាពពីលើចុះក្រោមពីរដ្ឋាភិបាល ដើម្បីបណ្តេញ សម្បទានិកពីដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចដែលខ្លួនមិនប្រើប្រាស់។ លោក Jean-Christophe Diepart អ្នកជំនាញភូមិសាស្ត្រកសិកម្មដែលមានបទពិសោធន៍ជាង ២០ ឆ្នាំ នៅកម្ពុជា បាននិយាយថា ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ តួនាទីរបស់សហគមន៍មូលដ្ឋាននឹងជាចំណុចស្នូលនៃភាពជោគជ័យនៃកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធ ELC ហើយនឹងត្រូវការពិចារណាយ៉ាងប្រុងប្រយ័ត្ន ដើម្បីជៀសវាងការធ្លាក់ចូលទៅក្នុងប្រព័ន្ធចាស់។
លោក Diepart បាននិយាយថា “ថាតើ ELCs ពិតជាបានផ្តល់ឱ្យតាមការសន្យារបស់ពួកគេ ដើម្បីនាំមកនូវការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច សម្រាប់ខ្ញុំវាពិតជាគ្មានទេ” ។ “ការផ្លាស់ទីលំនៅរបស់ប្រជាជនមានទំហំធំធេង មិនតាមបរិមាណសមស្របទេ ប៉ុន្តែនេះពិតជាមានសារៈសំខាន់ខ្លាំងណាស់ ហើយវាបានធ្វើឱ្យមានរលកនៃការធ្វើចំណាកស្រុកជាច្រើនដែលឃើញប្រជាជន ត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរចូលទៅក្នុងព្រៃ”។
Diepart ជាអ្នកនិពន្ធឯកសារស្តីពីអសន្តិសុខដីធ្លីក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបានចង្អុលបង្ហាញពីកង្វះយន្តការបណ្តឹងតវ៉ារួមមួយ យល់ព្រមដោយសេរី ការយល់ព្រមជាមុន និងផ្តល់ព័ត៌មាន និងគោលនយោបាយដោះស្រាយវិវាទដីធ្លីនៅទូទាំងប្រព័ន្ធ ELC ។
កាលពីខែឧសភា ឆ្នាំ ២០២៣ ប្រជាពលរដ្ឋនៅឧទ្យានជាតិបុទុមសាគរក្នុងខេត្តកោះកុងបានប្រាប់ម៉ុងហ្គាបេអំពីការលំបាកទាក់ទងនឹងការរស់នៅ កន្លែងផ្លាស់ប្តូរទីលំនៅបន្ទាប់ពីភូមិរបស់ពួកគេត្រូវបានប្រគល់ទៅឱ្យអ្នកសម្បទានដែលមានទំនាក់ទំនងនយោបាយ។ រូបភាពដោយ Gerald Flynn / Mongabay
លោក Diepart បាននិយាយថា សម្បទានិកនីមួយៗមានសេរីភាពក្នុងការដោះស្រាយជាមួយសហគមន៍ ដែលពួកគេមើលឃើញថាសមរម្យ។ ជារឿយៗ នេះបណ្តាលឱ្យមានឧបាយកលប្រើដៃធ្ងន់ៗ និងបង្កើតជម្លោះក្លាយទៅជាហិង្សា នៅពេលដែលសហគមន៍មានអារម្មណ៍ថាដីរបស់ពួកគេកំពុងត្រូវបានគេលួច។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា នេះក៏បានរួមចំណែកដល់ការបរាជ័យចុងក្រោយនៃ ELCs នៅពេលដែលពួកគេឈរ ដោយសារអ្នកសម្បទានកាន់តែច្រើនបានបដិសេធមិនបង់ពន្ធ នៅពេលដែលពួកគេមានអារម្មណ៍ថារដ្ឋាភិបាល មិនបានគាំទ្រពួកគេក្នុងការដោះស្រាយជាមួយសហគមន៍ដែលរងទុក្ខ ឬត្រូវបណ្តេញចេញពីអាជីវកម្មចំណាយលើការដោះស្រាយវិវាទដីធ្លី។
“ក្នុងចំណោមថវិកាចំនួន ២.២ ពាន់លានដុល្លារ ឬច្រើនជាងនេះ [ប្រាក់ចំណូលដែលបង្កើតសម្រាប់រដ្ឋ] គឺពិតជាមិនច្រើនទេ ជាពិសេសនៅពេលអ្នកគិតគូពីផលប៉ះពាល់ដែល ELCs មាន។ វាពិតជាមិនមានតុល្យភាពជាមួយនឹងផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមាននោះទេ”។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា ប្រព័ន្ធ ELC កំពុងធ្លាក់ចុះទៅក្នុងភាពមិនពាក់ព័ន្ធខាងសេដ្ឋកិច្ច។ “មានការទទួលស្គាល់ថារឿងទាំងមូលមិនដំណើរការត្រឹមត្រូវទេ ប៉ុន្តែអ្នកវិនិយោគក៏មានការស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការវិនិយោគលើដីធ្លីដែរ ព្រោះពួកគេដឹងថាវាជាតំបន់ដែលពិបាកចិត្ត និងមានបញ្ហាខ្លាំងណាស់”។
លោក Diepart បាននិយាយថា បញ្ហាទាំងនេះនឹងនៅតែមាននៅក្នុងកំណែទម្រង់ណាមួយចំពោះប្រព័ន្ធ ELC ដែលផ្លាស់ប្តូរកម្រិតនៃការទទួលបានដីធ្លីសម្រាប់សហគមន៍។ លោក Diepart បាននិយាយថា សិទ្ធិ និងសន្តិសុខដីធ្លីរបស់ប្រជាជនកម្ពុជាត្រូវតែជាស្នូលនៃគោលនយោបាយសក្តានុពលណាមួយទាក់ទងនឹង ELCs អសកម្ម។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “រាល់ការប៉ុនប៉ងដាំដើមឈើឡើងវិញ ឬធ្វើអ្វីមួយ នៅក្នុង ELCs ដែលអសកម្មទាំងនេះ ចាំបាច់ត្រូវគិតគូរ ហើយធ្វើយ៉ាងយកចិត្តទុកដាក់បំផុតចំពោះបញ្ហានៃការធ្វើចំណាកស្រុក”។ “នេះជាបញ្ហានៃការបែងចែកឲ្យប្រជាជនធ្វើកសិកម្មឡើងវិញនៅក្នុង ប្រទេស។ បើអ្នកមិនយករឿងនេះមកគិតគូរទេ ខ្ញុំចង់និយាយថា វាជាការបរាជ័យផ្សេងទៀត”
រូបភាពបដា៖ កាលពីខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៣ ក្រុមហ៊ុនដែលមានទំនាក់ទំនងនយោបាយ គឺលោក សាល សុភា ភានិច ត្រូវបានគេមើលឃើញថា កំពុងឈូសឆាយព្រៃឈើធម្មជាតិនៅក្នុងដីសម្បទានរបស់ខ្លួនក្នុងខេត្តស្ទឹងត្រែង។ រូបភាពដោយ Andy Ball / Mongabay