អ្នកស្រាវជ្រាវនិយាយថា បឹងទន្លេសាបមានសារសំខាន់សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា “ប្រក្រតីភាពថ្មី មានភាពមិនប្រាកដប្រជា”

រូបឯកសារ៖ ប្រជាជនទិញត្រីនៅច្រាំងទន្លេសាបក្នុងរដូវប្រមូលផលត្រីនៅភូមិទួលអំពិល
ជាយក្រុងភ្នំពេញ ប្រទេសកម្ពុជា ថ្ងៃទី ២ ខែ មករា ឆ្នាំ ២០២៣។
ទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន និងភ្នំពេញ —
ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ និងទំនប់ទឹកដែលភាគច្រើនគ្រប់គ្រងដោយប្រទេសចិន កំពុងគំរាមកំហែងបឹងទន្លេសាបដ៏ធំសម្បើមរបស់កម្ពុជា និងសហគមន៍ជុំវិញបឹង ដោយធ្វើឱ្យការផ្គត់ផ្គង់ប្រូតេអ៊ីនរបស់ជាតិ និងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីទន្លេមេគង្គកាន់តែមានហានិភ័យ។

រយៈពេលបីឆ្នាំជាប់គ្នា ចាប់ពីឆ្នាំ ២០១៩-២០២១ គឺស្ងួតហួតហែងបំផុតក្នុងកំណត់ត្រា។ ជីពចរទឹកជំនន់ដ៏សំខាន់របស់បឹងទន្លេសាបហាក់ដូចជាកំពុងលែងដំណើការ រួមជាមួយនឹងស្តុកត្រីដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់របស់បឹង។ ជាធម្មតា ទឹកហូរចូលបឹងទន្លេសាបរយៈពេល ១២០ ថ្ងៃក្នុង រដូវវស្សា មានបរិមាណកើនឡើងច្រើនដល់ទៅ ៦ ដង មុនពេលហូរចូលទៅក្នុងទន្លេមេគង្គវិញ នៅពេលដែលរដូវវស្សាបញ្ចប់ ជាធម្មតានៅចុងខែកញ្ញា។ ភាពប្រែប្រួលនេះ គឺជាជីពចរ។
ខណៈពេលដែលរយៈពេលពីរឆ្នាំចុងក្រោយនេះ មានភ្លៀងធ្លាក់កាន់តែច្រើន ការពង្រីកបឹងនៅរដូវវស្សាស្ទើរតែធម្មតា និងលំហូរបញ្ច្រាសធម្មតា ការសង្គ្រោះបណ្តោះអាសន្នបែបនេះមិនអាចទូទាត់ផលប៉ះពាល់រយៈពេលវែងនៃបឹងដែលមានវិបត្តិនោះទេ នេះបើតាមអ្នកជំនាញ និងមន្ត្រីបានប្រាប់ VOA ខ្មែរ។
លោក Brian Eyler ដែលដឹកនាំកម្មវិធីរបស់មជ្ឈមណ្ឌល Stimson ស្តីពីអាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងថាមពល ទឹក និងនិរន្តរភាពបាននិយាយថា “ប្រក្រតីភាពថ្មី គឺភាពមិនប្រាកដប្រជា” ។ “ថាការព្យាករណ៍នៃការពង្រីកបែបប្រពៃណីកើតឡើងស្ទើរតែគ្រប់រដូវវស្សា ឬរដូវមូសុងមិនអាចពឹងផ្អែកបានទេ”។

ការភ័យខ្លាចនៃប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីនឹងបាត់បង់ជីវិត បានទាក់ទាញការចាប់អារម្មណ៍ពីអន្តរជាតិ ដោយបានចាត់ទុកបឹងទន្លេសាបថា ជាជលផលនេសាទក្នុងទឹកដែលមានផលិតភាពបំផុតរបស់ពិភពលោក និងជាប្រភពនៃប្រូតេអ៊ីនភាគច្រើនដែលប្រជាជនកម្ពុជាប្រើប្រាស់។
ក្នុងរយៈពេលពីរឆ្នាំចុងក្រោយនេះ បឹងទន្លេសាបបានឈានដល់លំហូរសរុបស្ទើរតែធម្មតា នេះបើយោងតាមគម្រោងត្រួតពិនិត្យទំនប់វារីអគ្គិសនីមេគង្គរបស់មជ្ឈមណ្ឌល Stimson។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ នៅឆ្នាំ ២០២២ លំហូរទឹកភាគច្រើន បានមកដល់យឺតក្នុងរដូវវស្សា ដោយសារមានភ្លៀងធ្លាក់ខ្លាំង មានន័យថាបឹងនេះ មិនមានលំហូរទឹកចូលនៅដើមរដូវដែលផ្ទុកដីល្បាប់ កម្អែ និងសារធាតុចិញ្ចឹមសំខាន់ៗសម្រាប់ស្តុកត្រីប្រចាំឆ្នាំ។
កាលពីឆ្នាំមុន បានឃើញលំហូរទឹកប្រចាំខែជាកម្រិតមធ្យមជាប្រវត្តិសាស្ត្រ បង្កើតបានរដូវនេសាទសមរម្យ នេះបើយោងតាមគម្រោង Stimson ។ ទិន្នន័យពីរដ្ឋបាលជលផលកម្ពុជាបង្ហាញថា ត្រីទឹកសាបចំនួន ៤១៣២០០តោន ត្រូវបានចាប់ក្នុងឆ្នាំ ២០១៩ បន្ទាប់មក ៣៨៣០៥០ នៅឆ្នាំ ២០២១ និងត្រឹមតែ ៣៦៨០៥៩ ក្នុងឆ្នាំ ២០២២។ អ្នកនាំពាក្យជលផលបានប្រាប់ VOA ថា ត្រីទឹកសាបចំនួន ៤២៦៧៥០ តោនត្រូវបានចាប់ មួយតោនស្មើនឹង ១០០០ គីឡូក្រាម។
“សម្រាប់ពេលនេះ ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីនៃទន្លេមេគង្គហាក់ដូចជា … មិនដូចពីមុនទេ ប៉ុន្តែវានៅតែមាន។ វាមិនទាន់ងាប់ទាំងស្រុងទេ” នេះបើតាម Eyler បាននិយាយកាលពីខែមករាក្នុងអំឡុងពេលសម្ភាសន៍តាម Zoom ។
អ្នកត្រួតពិនិត្យទំនប់វារីអគ្គិសនីមេគង្គកំពុងតាមដានកន្លែងប្រភពលំហូរទឹក កន្លែងដែលទឹកឈប់លែងហូរនៅផ្នែកខាងលើ និងរបៀបដែលការសម្រេចចិត្តដែលធ្វើឡើងដោយប្រទេសនីមួយៗកំពុងប៉ះពាល់ដល់ប្រទេសជិតខាងផ្សេងទៀត។
យោងតាមទិន្នន័យរបស់ខ្លួន លំហូរទឹកសរុបចូលទៅក្នុងបឹងទន្លេសាបនឹងខ្ពស់ជាង ១២.៤% នៅក្នុងខែកញ្ញា នៅពេលដែលវាឈានដល់កំពូលឆ្នាំ ២០២៣ ប្រសិនបើវាមិនមែនសម្រាប់ទឹកដែលត្រូវបានរក្សាទុកនៅផ្នែកខាងលើទេ ដែលភាគច្រើននៅក្នុងអាងស្តុកទឹករបស់ចិន។

យោងតាមគម្រោងត្រួតពិនិត្យនេះ បានឱ្យដឹងថា ប្រទេសចិនក្នុងរយៈពេល ២ ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ហាក់ដូចជាបានទប់ទឹកតិចជាងមុន បើធៀបនឹងឆ្នាំមុន។ ប៉ុន្តែវាមិនទាន់ច្បាស់ថាតើនោះមកពីចិនឆ្លើយតបទៅនឹងកង្វល់ពីសហគមន៍ខាងក្រោម ឬដោយសារតែតម្រូវការរបស់ចិនតិចជាងមុន នេះបើយោងតាមគម្រោងមជ្ឈមណ្ឌល Stimson ។
បាតុភូតមួយដែលអ្នកស្រាវជ្រាវមជ្ឈមណ្ឌល Stimson កំពុងពិនិត្យមើលយ៉ាងដិតដល់ គឺរបៀបដែលរដូវវស្សាកំពុងផ្លាស់ប្តូរ។ ទឹកឡើងមកដល់យឺត និងស្រកយូរជាងបទដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រ ជាការឆ្លុះបញ្ចាំងថា អាចបណ្តាលមកពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។
លោក Alan Basist ប្រធានអង្គការ Eyes on Earth និងជាសហអ្នកស្រាវជ្រាវនៃក្រុមហ៊ុន ត្រួតពិនិត្យទំនប់ទន្លេមេគង្គ (Mekong Dam Monitor) ក្នុងអំឡុងពេលសម្ភាសន៍ខែមករាបានបន្តថា៖ “ប្រសិនបើវាពិត ហើយយើងអាចបញ្ជាក់បាន នោះមានហេតុផលដែលទំនប់នៅខាងលើមិនអាចទប់ទឹកបាននៅដើម រដូវវស្សា ហើយទប់ទឹកវិញនៅចុងរដូវវស្សា” ។
ស្ថានទូតចិននៅទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនបាននិយាយថា “ការអភិវឌ្ឍសមហេតុផល” នៃទន្លេមេគង្គដែលប្រទេសចិនហៅថាទន្លេឡានឆាង (Lancang) គឺស្ថិតនៅក្នុងផលប្រយោជន៍រួមរបស់ប្រទេសទាំងអស់ដែលពឹងផ្អែកលើវា។
លោក Liu Pengyu អ្នកនាំពាក្យស្ថានទូតបានសរសេរតាមអ៊ីមែលកាលពីថ្ងៃទី ២៦ ខែកុម្ភៈថា “ប្រទេសចិនតែងតែយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំងចំពោះកង្វល់ និងតម្រូវការរបស់ប្រទេសខាងក្រោម រក្សាទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធជាមួយពួកគេ ប្តេជ្ញា អនុវត្តកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើធនធានទឹកជាមួយប្រទេសពាក់ព័ន្ធ ដូចជាការចែករំលែកទិន្នន័យជលសាស្ត្រ ការគ្រប់គ្រងទឹកជំនន់ និងការសង្គ្រោះគ្រោះរាំងស្ងួត” ។

គណៈកម្មការទន្លេមេគង្គ (MRC) គឺជាស្ថាប័នសំខាន់ក្នុងតំបន់ដែលមានភារកិច្ចក្នុងការនាំប្រទេសនានារួមគ្នាសម្របសម្រួលការគ្រប់គ្រងទឹក និងពិគ្រោះយោបល់លើគម្រោងទំនប់វារីអគ្គិសនីថ្មីដែលមានសក្តានុពលនៅលើដងទន្លេដ៏ធំ និងដៃទន្លេសាប។
នៅឆ្នាំ ២០២០ MRC បានសន្មតថាការយឺតយ៉ាវនៃការធ្លាក់ភ្លៀងនៅឆ្នាំ ២០១៩ និងប្រតិបត្តិការទំនប់វារីអគ្គិសនីនៅទន្លេមេគង្គលើ ចំនួន២គឺនៅប្រទេសឡាវ និង ១១ នៅប្រទេសចិន។
ប៉ុន្តែលេខាធិការដ្ឋាន MRC បាននិយាយនៅក្នុងអ៊ីមែលមួយទៅកាន់ VOA ខ្មែរ កាលពីខែកុម្ភៈថា វាឆាប់ពេកក្នុងការដឹងថា “ប្រក្រតីភាពថ្មី” មើលទៅដូចជាដោយសារគ្រោះរាំងស្ងួតថ្មីៗនេះ និង “សកម្មភាពមនុស្សនៅក្នុងអាង” ឬរបៀបដែលការផ្លាស់ប្តូរទាំងនេះនឹងប៉ះពាល់ដល់សហគមន៍ជុំវិញ។ .
លោក ម៉ក់ ប៊ុនធឿន អ្នកគ្រប់គ្រងកម្មវិធីនៃវេទិកានៃអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលស្តីពីកម្ពុជា ដែលធ្វើការជាមួយសហគមន៍តាមដងទន្លេមេគង្គ និងដៃទន្លេក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បាននិយាយថា ពួកគេបានរកឃើញហេតុផលតិចតួចនៃភាពសុទិដ្ឋិនិយម ទោះបីជាមានការកើនឡើងទាក់ទងគ្នានឹងលំហូរសរុបនាពេលថ្មីៗនេះក៏ដោយ។
ក្រុមតស៊ូមតិដែលធ្វើការជាមួយសហគមន៍ទាំងនេះ ចង់បានទិន្នន័យបន្ថែមទៀត ជាពិសេសពីប្រទេសចិន នេះបើតាមសំដីរបស់លោក ម៉ក់ ប៊ុនធឿន បានបន្ថែមក្នុងកិច្ចសម្ភាសន៍ Zoom កាលពីចុងខែមករា។ “ខ្ញុំស្នើឱ្យរដ្ឋាភិបាលនៃទន្លេមេគង្គត្រូវធ្វើការរួមគ្នា សហការ ដើម្បីធានាថាសហគមន៍ខាងក្រោមនឹងមិនរងទុក្ខ”៕